Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania049.jpg

Zygmunt Zaleski

Rozwój topograficzny miasta Poznania.

 Miasto Poznań zbudowało się przy środkowej Warcie, tam gdzie rzeka ta rozlewała się licznemi odnogami w niewielkiej, zamkniętej dolinie. Prawy brzeg zamykają wzgórza, które sięgają aż do obecnego Miasteczka, ustępując następnie miejsca dolinie, w której rzeka Cybina dochodzi do Warty; za Cybiną przy obecnym kościele św. Jana wraca teren wywyższony, pozostawiający jednakże szerzej otwartą dolinę ku Głównej. Z lewego brzegu zaczyna się dolina od obecnego Dębca a kończy się na północy płaskowzgórzem winiarskiem. Od strony zachodniej kryje ją pasmo pagórków: Wilda — św. Marcin — Musza Góra — Góra Zamkowa — Góra św. Wojciecha, św. Jerzego, Czerwowska. Między wzgórzami temi przewijały się rzeczki, a w dolinie głównej płynęła szeregiem koryt Warta.
 Warta dzieliła się przy Ratajach i poniżej na kilka odnóg. Jedna z nich biegła obecnem korytem Warty, druga szła nieco na zachód, okalając Groblę od strony zachodniej, i łączyła się z pierwszą dopiero na północy obszaru miejskiego. Od odnogi zachodniej odchodziła w kierunku Wildy t. zw. Struga Karmelitańska, która przy Grobli do Warty wracała. Struga ta Karmelitańska miała ponadto przedłużenie okalające Rybaki, które w wiekach późniejszych zasiliło wodą fosę miejską po stronie południowo-wschodniej. Trzecie ramię Warty przechodziło korytem między Chwaliszewem a Ostrowem Tumskim i łączyło się z pierwszem naprzeciw łąk zwanych później Dominikańskiemi. Między poszczególnemi odnogami Warty istniały jeszcze połączenia, z których najważniejsze przecinało teren obecnego Chwaliszewa tak, że osobną wyspą była Czartorja, reszta Chwaliszewa drugą. Od wschodu płynęła korytem mniejwięcej dzisiejszem rzeka Cybina wpływająca do Warty naprzeciwko Winiar, ale łącząca się z Wartą częściowo na południe od Ostrowa Tumskiego, częściowo na północ od niego osobnemi dopływami. Dalej na północ wpadała do Warty rzeka Główna. Z lewej strony przyjmowała Warta na terenie miasta Poznania rzekę Bog-