Strona:Krach na giełdzie.pdf/75

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

się przez 20 lat, aż do połowy lat dziewięćdziesiątych. Światowe ceny towarów przemysłowych były w 1894 r. około 2 razy niższe niż w 1873 r. Ogólny indeks cen hurtowych wykazywał w Anglii w tym okresie zniżkę o 45%, w USA — o 50%, w Niemczech — o 40%, we Francji — o 43%. Ten właśnie stały spadek cen był bezpośrednią przyczyną długotrwałości kryzysów w ostatnich latach XIX w.
Tak więc decydującym czynnikiem wpływającym na krótkotrwałość faz cyklicznego rozkwitu oraz znaczne przedłużanie się kryzysów i depresji w ostatnim trzydziestoleciu XIX w. były poważne zmiany dokonujące się w samym przemyśle: olbrzymi wzrost jego sił produkcyjnych oraz koniec epoki monopolu przemysłowego Anglii, na którego miejsce wkroczyła bezlitosna walka konkurencyjna mocarstw przemysłowych.


Klęska urodzaju

Wielki wpływ na przebieg kryzysów i cyklów koniunkturalnych końca XIX w. wywarł również długotrwały kryzys agrarny. Zarówno w Europie, jak i na innych kontynentach chłopi stanowili przytłaczającą większość ludności, wobec czego ich zdolność nabywcza miała istotne znaczenie dla zbytu wielu artykułów przemysłowych. Światowy kryzys agrarny rozpoczął się jednocześnie ze światowym kryzysem nadprodukcji 1873 r. i trwał aż do połowy lat dziewięćdziesiątych. Najdobitniejszym jego wyrazem był spadek cen artykułów rolnych. Ich poziom z reguły odgrywa w rolnictwie o wiele bardziej istotną rolę w kształtowaniu się dochodowości gospodarstw, niż to ma miejsce w przemyśle, gdzie większe znaczenie ma poziom produkcji. Stąd spadek ten spowodował znaczne obniżenie dochodowości gospodarstw rolnych.
Przyczyny ogólnego spadku cen artykułów rolnych były podobne do tych, które spowodowały obniżkę cen towarów przemysłowych. Gdy jednak za podstawowe źródło tego ostatniego procesu trzeba uznać wzrost wydajności pracy w rezultacie postępu technicznego, to przy spadku cen artykułów rolnych główne były inne czynniki. Należy do nich zaliczyć m.in. trwającą rewolucję w transporcie, wyrażającą się w olbrzymim roz-