nowojorska giełda pieniężna. Oto jak przedstawiały się wahania kursów papierów wartościowych: gdy przeciętny kurs akcji na giełdzie nowojorskiej na początku 1923 r. wynosił 98 dolarów, a z początkiem 1926 r. — 157, to w 1928 r. wynosił już 199 dolarów, a we wrześniu 1929 r. osiągnął poziom rekordowy — 365 dolarów. Oznacza to, że w latach 1923—1929 przeciętny kurs akcji przemysłowych wzrósł ponad 3 i pół raza, produkcja przemysłowa natomiast o ponad 20 razy mniej, gdyż o niecałe 25%. Nawet zyski przedsiębiorstw, szczególnie w latach 1927—1929, wzrosły w mniejszym stopniu niż kursy giełdowe akcji.
Mimo to kryzys wybuchł zupełnie nieoczekiwanie. Burżuazyjni ekonomiści, zwłaszcza amerykańscy, do chwili jego wybuchu pisali o wyjątkowym charakterze amerykańskiej ekonomiki, o tym, że w USA kryzysy są niemożliwe. Wydana została nawet w 1929 r. praca grupy czołowych burżuazyjnych ekonomistów amerykańskich pt. O najnowszych zmianach w ekonomice Stanów Zjednoczonych. W książce tej stwierdzano, że ekonomika USA osiągnęła całkowitą równowagę, że kapitalizm amerykański jest wolny od właściwych mu gdzie indziej sprzeczności, m.in. sprzeczności między produkcją a spożyciem, że w Stanach Zjednoczonych została osiągnięta całkowita równowaga między podażą towarów a popytem, że więc nie należy w USA oczekiwać kryzysów nadprodukcji. W zakończeniu autorzy oświadczali: „Sytuacja nasza jest zadowalająca, szybkość naszego rozwoju jest zadziwiająca.”[1]
Tymczasem objawy nadprodukcji w Stanach Zjedoczonych zaczęły występować już w połowie roku 1929. Ogólny wskaźnik produkcji przemysłowej osiągnął swój najwyższy poziom w maju. Największe rozmiary miała wówczas m.in. produkcja surówki żelaza, stali, samochodów. Ceny towarów uzyskały szczytowy poziom w lipcu, a kursy akcji we wrześniu. W maju i czerwcu nastąpiło osłabienie aktywności gospodarczej. Początkowo, do października, proces ten toczył się dość wolno.
Początek katastrofy nastąpił 23 października 1929 r. W dniu tym na giełdzie nowojorskiej po gwałtownym spadku akcji wybuchła straszliwa panika, zakończona krachem giełdowym. To, co zaszło w dniach 23, a następnie 28 i 29 października nie da się porównać z niczym, co kiedykolwiek zdarzyło się na tej giełdzie.
- ↑ Cyt. za I. Trachtenberg, Powszechny kryzys kapitalizmu a burżuazyjna ekonomia polityczna, Warszawa 1948, s. 45.
