Strona:Krach na giełdzie.pdf/122

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

ugruntował, a kraje opóźnione przekształciły się w ogniwa tego systemu.
Na początku XX stulecia kapitalizm panował wszędzie, niezależnie od tego, że istniały w orbicie jego wpływów kraje z większymi lub mniejszymi pozostałościami feudalizmu. Rozwój ekonomiki doprowadził do powstania jednego światowego rynku, opartego na międzynarodowym podziale pracy. Niewielka grupa wysoko rozwiniętych krajów stanowiła centrum przemysłowe świata, reszta — to rynki zbytu i źródła zaopatrzenia w surowce oraz żywność. Na rynku tym obroty stale wzrastały zarówno pod względem masy towarowej, jak i wartości.
Wir kapitalistycznego procesu wytwarzania wciągał w poszczególnych krajach wszystkie warstwy społeczeństwa. Obszarnicy stawali się kapitalistami, a wielka burżuazja lokowała kapitał we własności ziemskiej. Na kapitalistów wyrastali także bogaci chłopi i farmerzy. Żyjąca w znośniejszych warunkach górna warstwa proletariatu, tzw. arystokracja robotnicza, traciła łączność z masami i stawała się rzecznikiem interesów burżuazji. Tak więc rozszerzała się liczebność kapitalistów, a także kręgi ludzi zainteresowanych w istnieniu ustroju burżuazyjnego. Równocześnie rosła liczebność proletariatu. Proletariat ów, poza niezbędną w tym ustroju rezerwową armią bezrobotnych, znajdował pracę, przy czym jego stopa życiowa stale się podnosiła. Działo się tak w wyniku ciągłej i wyraźnej tendencji wzrostu produkcji przemysłowej, znacznych inwestycji oraz faktu, że każdy kapitał znajdował zastosowanie.
Sytuacja ta zmieniła się po pierwszej wojnie światowej, kiedy kapitalizm jako całość przestał się rozwijać, kiedy rozpoczął się jego ogólny kryzys. Ogólny kryzys kapitalizmu — to kryzys strukturalny, oznaczający, że system ten już się przeżył i dojrzały przesłanki do tego, by został zastąpiony przez system socjalistyczny. Ogólny kryzys kapitalizmu — to epoka historyczna, w której toku poszczególne kraje wyzwalają się spod panowania burżuazji i tworzą społeczeństwa socjalistyczne. Istotą tego zjawiska jest fakt istnienia drugiego systemu, socjalistycznego, przy czym zasięg kapitalizmu kurczy się pod względem terytorialnym, a jego baza wewnętrzna stale maleje.
Okres ogólnego kryzysu kapitalizmu rozpoczął się w 1917 r.