W najdawniejszych czasach uważano każdą chorobę za wynik czarów i gniewu bogów i zastanawiano się, czy też zapobieganie jej i leczenie nie obraża tej woli wyższej, która przecież najlepiej wie, kogo za ofiarę gniewu swego ma wybrać. Ogromnie też żywo krzewiło chrześcijaństwo wiarę w potęgę odkupieńczą cierpienia i świadomość, iż mors ultima linea rerum, śmierć jest ostateczną granicą wszystkiego, prędzej, czy później każdego dosięgnie, to też przyjmowana jako rzecz naturalna nie przerażała narówni ludu wiejskiego jak zasiedziałych mieszczuchów i ciągle jej twarzą w twarz spoglądającego rycerstwa. Im większa pogarda śmierci, tem większy powód do chluby, ale na polu walki, wobec widomego nieprzyjaciela, wobec zaś zła utajonego a wszędzie czyhającego, jakim był mór, słabła i najtęższa odwaga rycerska i dlatego to wypadki 1348 roku wstrząsnęły ogromnie umysły współczesne. Ówczesnym pokoleniom nie brakło widoków zgrozy w czasie ustawicznych wojen, lecz wszystkie je przewyższyła klęska zarazy, którą jak zdawano sobie sprawę, wiatr przyniósł od wschodu, gdzieś z Azji, z krain, gdzie szafran rośnie, ubi zinziber nascitur, twierdzili uczeni[1]. Lecz ówcześni lekarze włoscy i francuscy nie umieli odpowiedzieć na zadawane przez władców pytania, czem jest ta straszna choroba. W „Compendium de epidemia per collegium facultatis medicae Parisiis ordinatum“ w październiku 1348 roku zredagowanem w odpowiedzi na zapytanie króla francuskiego Filipa VI, ówczesne powagi medyczne zaraz na początku zastrzegają się, iż co do istoty zarazy certa ratio et omnino perfecta cognitio inveniri non
- ↑ Lechner Karl, Das grosse Sterben in Deutschland in den Jahren 1348–1351, Innsbruck, 1884; Hecker J. F. K., Die grossen Volkskrankheiten des Mittelalters. Berlin, 1865; Tenże, Der schwarze Tod im XIV Jahrhundert. Berlin, 1832; Rébouis H. E., Étude historique et critique sur la peste. Paris, 1888; A. Philippe, Histoire de la peste noir d'après des documents inédits. Paris, 1853; Michon J. M., Documents inédits sur la grande peste de 1348. Paris, 1860 i t. d. Ogromną literaturę dotyczącą historji zarazy podaje 2 tomowa (3 vol. wielkiej ósemki) praca George'a Stickera, Abhandlungen aus der Seuchengeschichte und Seuchenlehre. Giessen, 1908-1912.
Przypis uzupełniony przez redakcję Wikiźródeł, według spisu autorki, na podstawie zgodności cytatu z podanym przez autorkę źródłem.
