odbywało się przez nauczanie, nie zaś mieczom, jak w nauce Mahometa. Wkrótce po śmierci Gotamy zgromadził się sobór z 500 osób duchownych w celu ustalenia religii; we sto lat późniéj zebrał się drugi sobór dla urządzenia instytucyj klasztornych, a w 241 przed Chr. — trzeci celem wygnania czcicieli ognia. Za panowania króla Asoki, którego charakter przedstawia szczególne podobieństwa do owego cesarza Rzymskiego, co zgromadził sobór w Nicei — bo on téż był mordercą własnéj rodziny, a jednak dzięki powodzeniu polityki stronnictwa jego podanym został potomności jako wielki, cnotliwy i bogobojny monarcha — za sprawą tego króla rozesłano missyjonarzy w rozmaitych kierunkach i wszędzie zakładano klasztory z bogatém uposażeniem. Szczególna doniosłość instytucyj klasztornych została powtórnie znaną w kilka wieków potem w Europie.
Ogłosiwszy równość dla wszystkich ludzi w tém życiu, buddaiści, jakeśmy to widzieli, stanęli w otwartéj sprzeczności z prawowierném wyznaniem Hindostanu, przeprowadzoném praktycznie w instytucyi kast, — w sprzeczności, która zaostrzyła się jeszcze bardziéj skutkiem okazywanego przez buddaistów wstrętu do jakiegokolwiek wyróżniania pomiędzy osobami duchownemi a świeckiemi. Żeby być bramanem trzeba się było urodzić nim, gdy tymczasem kapłan buddajski mógł z własnéj woli wyjść z każdego stanu, chociażby z motłochu. Podług systematu poprzedniego małżeństwo było bezwględnie potrzebném, dla kasty duchownéj; podług ostatniego, nie było potrzebném ponieważ stan duchowny mógł się kompletować i bez tego. Ztąd znów wynikało nader ważne następstwo, że bezżeństwo i czystość mogły być wynoszone ja ko cnoty najwyższe. Doświadczenie Europy i Azyi okazało, jak wielką władzę zdobywała hijerachija na téj drodze. Dla prawowiernych w Indyjach pozostawał przeto jedyny sposób: wystąpić przeciwko niebezpieczeństwu z krwawém prześladowaniem i buddaiści, wygnani z siedzib rodzinnych, rozproszyli się nareszcie po całéj Azyi Wschodniéj. Prześladowanie jest matką prozelityzmu.
Zasadniczą maxymą Buddaizmu jest ta, iż istnieje władza najwyższa, ale nie Najwyższa Istota. Ztąd można wnioskować, że ci, co taką wiarę przyjmują, nie mogą być panteistami, lecz zostać muszą ateistami. Jestto odrzucenie idei Istoty, uznanie idei Siły. Jakkolwiek przypuszcza istnienie Boga, usuwa go przecież jako Stwórcę.
Przyjmuje potęgę podbudzającą w świecie, lecz nie uznaje samoistnego plastycznego pierwiastku, samoistnego, wiekuistego, osobowego Boga. Odrzuca dociekanie przyczyn pier-
