rownictwa została przebytą w czasach tak odległych, że je uważać można jako przedhistoryczne. Podług najstarszych, pozostałych nam wiadomości, umysł Hindusa ma do czynienia z wyobrażeniami antropocentrycznemi (uczłowieczającemi), wszakże bardziéj moralnéj niż fizycznéj natury. Przyszedł on do wniosku, że najważniejszą rzeczą, jest zajęcie się sobą samym. „Byłeś samotny w czasie narodzin, będziesz samotnym w chwili śmierci; sam téż musisz tłómaczyć się przed trybunałem nieubłaganego Sędziego.“
Od tego punktu są dwa jasno zaznaczone szczeble postępu.
Pierwszy dochodzi do rozważania przyrody materyjalnéj; drugi prawdziwie wzniosły i ściśle filozoficzny rozgląda się we wszechświecie tylko według pojęć przestrzeni i siły. Pierwszy uwydatnia się w Wedach i Prawach Menu, drugi — w Buddyzmie.
Na żadnym z tych szczebli idee nie są czczémi abstrakcyjami; wytwarzają one pewien plan moralny i rozwijają potęgę budującą, któréj nie dorównał włoski system papiezki. Zajmują się one nie tylko osobą pojedynczą, lecz urządzeniem społeczeństwa; wpływ ich objawia się w wykonaniu organizacyj politycznych, zwracających uwagę naszą ze względu na swoje rozległość zdumiewającą, szanownych ze względu na swoję starożytność.
Będę wiec naprzód mówił pokrótce o Wedaizmie, jako starszym, a potém o następcy jego, Buddaizmie.
Nic dziwnego, że u ludu, posiadającego liczne odmiany klimatu, obeznanego z wielu najwspanialszemi widowiskami przyrody, jakiemi są: najwyższe na ziemi góry, wspaniałe rzeki, niezrównanie pyszna roślinność, deszcze peryjodyczne, burzliwe monsuny — znajdziemy podziw dla materyi, skłonność do ubóstwiania przyrody. Widoki pozostawiają na myślach człowieka niezatarte wrażenie, a im wyżéj umysł jest ukształcony, tém głębiéj ocenia je.
Wedy czyli Pisma św. Hindusów, których było cztéry: Big, Jagust, Saman i Atarwan — zostały, jak twierdzono, przez Bramę objawione. Niektórzy zresztą odrzucali księgę czwartą, gdyż ta nosi cechy wewnętrzne późniejszego układu w czasach, kiedy władza hijerarchiczna była już wielce umocnioną. Dzieła te są spisane w starym języku sanskryckim, rodzicu narzeczy późniejszych. Stanowią one podstawę obszernéj literatury: Upawedas, Angas i t. p. dzieł dodatkowych lub kommentarzy. Po większéj części składają się one z hymnów przeznaczonych do obrzędów