Strona:J. W. Draper - Dzieje rozwoju umysłowego Europy 01.pdf/52

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

zwiększającego się handlu i wyprawy Macedońskiéj,

Drugorzędne przyczyny upadku jego.

tudzież duch krytyki filozoficznej — w milczeniu prowadziły daléj nieustannie swe działanie, a jednak nie znać, żeby zdołały dokonać jakiéjkolwiek przemiany w najniższéj i najliczniejszéj części społeczeństwa. Z postępem czasu do poprzednich dwóch przybył wpływ trzeci, który ułatwił im drogę nawet do najniższych sfer życia; tym wpływem był wzrost potęgi Rzymskiéj. Sprowadziła ona dziwną działalność na całém morzu Śródziemnem i wszystkich krajach przyległych. Zabezpieczyła stałe kommunikacyje we wszystkich kierunkach. Gdzie dawniéj bywali zaledwie pojedyńczy podróżnicy, teraz ukazywały się tysiące legijonistów, kupców, urzędników państwa z długim orszakiem swych podwładnych i niewolników. Gdzie pierwéj tylko historyk lub filozof w samotności porównywał niedokładnie podane rozmaite prawa i wiary, zwyczaje i obyczaje rozmaitych ludów, teraz te same rzeczy były żywcem poddane pod osobiste spostrzeżenia tłumów. Bogowie i boginie, tłumnie w Rzymie zgromadzeni, podawali tylko jedni drugich w niesławę i ściągali śmieszność na siebie.
Tak więc dawno już przed zwycięztwem Chrystyjanizmu możemy zapatrywać się na wiarę pogańską, jako na zburzoną niepowrotnie.

Obawy ludzi dobrych i religijnych.

Bez wątpienia otwiera się przed owém społeczeństwem straszna perspektywa — widoczną niemożność uchronienia świata całego od popadnięcia w stan zupełnéj bezbożności; to właśnie skłaniało wielu wielkich ludzi nie tylko do popierania systematu starożytnego, lecz nawet do obojętnego przypatrywania się gwałtom fizycznym do jakich nieukształcona nierozsądna tłuszcza uciekała się tak często i tak chętnie. Nie przeczuwali oni nigdy, żeby nowy system mógł być wprowadzonym i żeby zajął miejsce dawnego, już zużytego; nie mieli wcale pojęcia, że pomoc pod tym względem jest tak blizką;

Lekarstwo Platona na to złe.

wyjątkiem może był Plato, który, — zrozumiawszy głęboko, że zmienić z gruntu idee ludzi pospolitych będzie processem trudnym i przykrym, lecz łatwo będzie namówić ich do przyjęcia nazw nowych, skoro się pozwoli zatrzymać rzeczy stare — zaproponował wprowadzenie nowego odrodzonego systematu z ideami i formami zastosowanemi do istniejącego stanu społeczeństwa, a zarazem twierdził proroczo, że się do niego świat przyzwyczai i przywiąże prędko.

W opisie niniejszym początków i upadku religii greckiéj pragnąłem zebrać istotne jéj rysy w wydatnym obrazie. Upadek jéj