syn Japeta musi podpierać sklepienie niebieskie na zachodnim brzegu. Uporządkowanie państwa jest naszkicowane, w podziale wszechświata pomiędzy Zeusa i jego braci; gdyż on sam wziął niebo, Posejdon — morze, Hades świat podziemny, a spolną widownią ich działalności jest ziemia. Pierwiastek moralny jest wyobrażony w takich mytach, jak Prometeusza lub Epimeteusza, przedstawicieli zamysłu i rozmysłu; pierwiastek historyczny zawiera się w potopie Deukalijona, w oblężeniach Teb i Troi. Zgodność z przyrodą ludzką jest stwierdzaną przez narodziny i małżeństwa bogów, również przez ich cierpienia, namiętności i prace. Nadzmysłowym popędom czynią zadość Centaury, Gorgony, Harpije i Cyklopy.
Daremniebyśmy usiłowali sprowadzić tak sklecony system do jedynego pierwiastku bądź astronomicznego, bądź moralnego, jak to niektórzy próbowali uczynić, ponieważ ten system nie wytwarzał się w jednym punkcie ani co do kraju, ani co do czasu. Jego wzrost stopniowy w ciągu kilku wieków, jego różnice wynikły z wielu okoliczności miejscowych. Jak romans z późniejszéj epoki, nie znosi on zastosowania do siebie zwyczajnych prawideł życia. Zalecał się on takiemu ludowi, który znajdował upodobanie w przyjmowaniu na wiarę bez najmniejszéj wątpliwości twierdzeń najbardziej cudackich, wymysłów najniedorzeczniejszych. Bogowie, bohatérowie, potwory i ludzie mogli figurować obok siebie bez nadwerężenia wiarogodności dopóki nie istniały ani astronomija, ani geografija, ani zasady wnioskowania, ani granice wiary. Lecz upadek takiego systematu stał się nieuchronnym, skoro ludzie zabrali się do faktów, skoro historyja zaczęła przypominać a filozofija rozważać. Wszakże nie bez żalu zaniechano wiary kilkuwiekowéj. Wygasanie religii nie jest gwałtowném poruszeniem dnia jednego; jestto proces wiekowy o wielu widocznych szczeblach: ukazanie się powątpiewania u ludzi szczerych; nagany od konserwatystów; obrona idei butwiejących przez ludzi dobrze myślących, którzy spodziewają się że allegoryje i nowe wykłady zdołają nadać nową wiarogogodność rzeczom niepodobnym prawie do uwierzenia. Ale rozmaitość mniemań kończy się nareszcie przeczeniem.
Zanim zaczniemy dzieje tego ruchu umysłowego, który sprowadził rozbicie systematu starożytnego, musimy uprzytomnić sobie idee Greka z VIII wieku przed nar. Chrystusa, który mniemał, że firmament niebieski jest posadzką niebios, mieszkaniem bogów olimpijskich; że ziemia, właściwe siedlisko człowieka, jest płaską, zaokrągloną na podobieństwo talerza, rozpostartą pod baldachimem gwiaździstym. Krawędzie jéj otacza
