W XIII wieku rozszérza się w Polsce, a mianowicie w Szlązku użycie języka niemieckiego. Wszyscy nim piszą i mówią, nawet po większych miastach, w Poznaniu i Krakowie. Wszakże mało znaczący jest wpływ jego, lubo i (Rakowiecki) duchownych wielu Niemców, miasta się wychodźcami tego plemienia zasiedlają, lubo sądy miejskie tym się językiem tłumaczą, z prawem język ten przyjmując. Łacińskiego wpływ przeważa jednak niemiecki, bo to język wiary i najdroższych człowiekowi tajemnic. — Oba, łaciński i niemiecki, nie wpływając na budowę, na materjał tylko językowy, nieco działają, ducha jego nie zmieniając. Lecz już w XIII wieku, duchowieństwo zwraca uwagę na język polski, jako jedynego, najwymowniejszego tłumacza religij przed ludem. W roku 1237 Pełka arcybiskup Gnieźnieński wydaje ustawę szkoły plebańskie urządzającą, których nauczycielami Niemcom być wzbroniono, wymagając do osiągnienia tego miejsca, dokładnéj znajomości języka polskiego. Wojny, a mianowicie napady Tatarów, tamują skutek tych ustaw. W roku 1285 ponowione zostaje toż urządzenie na zjeździe Łęczyckim, Janociana T. II. pp. 272, 273. lecz do XIV wieku wszystko jest jeszcze bezskuteczném, kiedy umarłe to prawo, wskrzesić
