Strona:J. Grabiec - Sto lat walki o prawa Królestwa Polskiego 1815—1915.pdf/20

sobą bezwzględnie masy ludu wiejskiego, ciemne, a prowadzone na pasku przez komisarzy włościańskich i naczelników powiatu, masy żydowskie, które u schyłku Powstania Styczniowego manifestowały gorąco swoją lojalność pod przywództwem prawowiernych rabinów, zagrożonych przez asymilatorów w swej powadze, i ogólną bierność steroryzowanych przez rząd a zgnębionych klęską warstw t. zw. wyższych narodu.
 Wyrazem też rozpaczliwego stanu sprawy polskiej, zarówno w dziedzinie polityki międzynarodowej gdzie ta kwestya zeszła z wokandy po 1871 roku, jak i we własnem pojęciu Polaków był zupełny zanik realności w koncepcyach przyszłościowych.
 Przez całe niemal półwieku, jakie dzieli Powstanie Styczniowe od wybuchu obecnej wojny europejskiej, kwestya polska w naszej polityce narodowej przedstawiała się znowu tak, jak po 1831 r., jako dziwaczna plątanina dwu wystawionych przeciw konsekwentnej polityce Caratu wzajemnie wykluczających się fantastycznych utopii: ugodowej i powstańczej. Obie — dodajmy — miały tę wspólną cechę, że wypływały z zupełnej niewiary w rzeczywiste siły narodu, a czekały zbawienia od cudu.
 Cudem bowiem możnaby było nazwać masowe nawrócenie się bezwzględnie zaborczej i niszczycielskiej polityki narodowej Rosyi oraz zwrot w całym odwiecznym systemie Caratu, które dałyby możliwość ugody i kompromisu dwu odwiecznych wrogów — Polski i Rosyi. Niemniejszym cudem również byłoby, w epoce doprowadzonej do perfekcyi techniki wojennej i wszechwładztwa państwa w życiu narodowem, zorganizowanie i przeprowadzenie zwycięskiego ludowego powstania na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej, dziś w dodatku szarpanej waśnią narodowościową, wśród całej mozaiki zaludniających je żywiołów. Oczekiwanie cudu pierwszego było podstawą programów polityki ugodowej; poczynając od Niewiarowskich i Krzywickich po 1863 roku. — Drugiego cudu czekały nasze niepodległościowe spiskowe organizacye: Liga narodowa