u nas; zaznajamiano Polaków forsownie z literaturą i kulturą rosyjską i t. d.
Wsystko to jednak były prace syzyfowe. Doprowadziły one z jednej strony do niesłychanej anarchii wewnętrznej we wszystkich dziedzinach administracyi i życia państwowego, oraz obniżenia poziomu kulturalnego w Królestwie, z drugiej zaś — w sposób nieoczekiwany spowodowały polonizacyę sztucznie flancowanego żywiołu rosyjskiego. Dochodziło do tego, że najbezwzględniejsi wrogowie polskości, jak osławiony Muchanow, w życiu domowem i potocznem używali wyłącznie języka polskiego.
Szkody jednak dla polskości były niepowetowane.
Sama zresztą sprawa polska stała w tym czasie jak najfatalniej. Przeniesione z konieczności na wychodźtwo i oderwane od realnych warunków życia narodowego, kierownictwo polityki narodowej nie było w stanie sprostać swym zadaniom, tem bardziej, że konkretne warunki życia uniemożliwiały wszelką ciągłą i celową pracę polityczną. Sprawa niepodległego bytu bardzo szybko w takich warunkach stawała się z zagadnienia polityki realnej — ideałem, pozbawionym granic w czasie i przestrzeni, a nadto opartym o pierwiastki, przedewszystkiem uczuciowe. Kwestya więc polska przedstawiała się w postaci dwu wykluczających się wzajemnie utopii. Jedna — rosyjska, represyami nieludzkiemi chciała Polaków zamalgamować narodowo i państwowo z Rosyą, druga — polska, dążyła do restytucyi Rzeczypospolitej, państwa, stworzonego przez szlachtę, za pomocą antyszlacheckiej rewolucyi, połączonej z powstaniem przeciwko Rosyi. Do tych dwu utopii przybyła wkrótce trzecia, stworzona przez Margrabiego Wielopolskiego. Straszliwa tragedya rzezi Tarnowskiej — potworne połączenie despotyzmu najeźdźcy z rewolucyą socyalną — wstrząsnęła duszą tego najklasyczniejszego szlachcica polskiego w XIX wieku. Równocześnie zaś wyobraźnię jego olśniła postać spiżowego rycerza konserwatyzmu wszechuropejskiego[1], za jakiego był
- ↑ Jeszcze 1838 roku gen. Brunnow z polecenia cara Mikołaja projektował przymierze rosyjsko-prusko-austryackie pod hegemonią Mikołaja,
