Strona:H. Poincaré-Nauka i Hypoteza.djvu/146

by najdokładniejsze bodaj obserwacye mogły kiedykolwiek ujawnić coś więcej nad ruchy względne ciał materyalnych. Wykonano doświadczenia, które powinny byłyby wykryć wyrazy pierwszego rzędu; rezultaty były ujemne; czy mogło to być dziełem przypadku? Nikt tego nie dopuszczał; usiłowano znaleść ogólne wytłumaczenie tego faktu, i powiodło się to Lorentzowi: okazał on, że wyrazy pierwszego rzędu muszą się wzajem znosić, co natomiast nie zachodzi dla wyrazów rzędu drugiego. Wówczas wykonano doświadczenia dokładniejsze; lecz i one wypadły ujemnie: i to również nie mogło być rzeczą przypadku; trzeba było wytłumaczenia tego; znaleziono je; znajduje się je zawsze; hypotez bowiem nigdy nie brak.
 Nie dość wszakże na tym; któż nie czuje, że pozostawia się w ten sposób przypadkowi rolę nadmierną? Czyż nie byłby również przypadkiem ów dziwny zbieg okoliczności, naskutek którego pewna okoliczność nadarza się właśnie po to, by znieść wyrazy pierwszego rzędu, a inna okoliczność najzupełniej różna, lecz równie na rękę, podejmuje się zniszczenia wyrazów drugiego rzędu. Nie; należy znaleść jedno i to samo wytłumaczenie dla jednych i dla drugich, wobec czego wszystko przemawia za tym, że wytłumaczenie to stosować się będzie również do wyrazów rzędu wyższego i że wzajemne znoszenie się tych wyrazów będzie ścisłe i absolutne.

 Stan obecny nauki. — W dziejach rozwoju fizyki rozróżnić można dwie przeciwne dążności. Z jednej strony co chwila wykrywa się nowe związki między przedmiotami, które napozór zdawały się na zawsze od siebie niezależne; fakty rozsypane przestają być dla siebie obcemi, zdążają one do uszeregowania się w potężną syntezę. Nauka kroczy ku jedności i prostocie.
 Z drugiej strony obserwacya wykrywa codziennie nowe zjawiska; muszą one wyczekiwać długo na swe miejsce i niejednokrotnie, aby im je wyznaczyć, wypada zburzyć jakąś