Strona:H. Poincaré-Nauka i Hypoteza.djvu/142

słym tego słowa znaczeniu; w jakiż sposób poznamy, że dosięgła ona ostatecznych krańców swej prawowitej stosowalności? Poprostu przez to, że przestanie ona być nam użyteczna, to jest pozwalać nam trafnie przewidywać nowe zjawiska. Pewni będziemy wówczas, że sformułowany związek nie odpowiada już rzeczywistości; w przeciwnym bowiem razie byłby płodny; doświadczenie, nie zaprzeczając bezpośrednio nowemu rozciągnięciu naszej zasady, niemniej każe je stanowczo odrzucić.

 Fizyka a mechanizm. — Większość teoretyków posiada stałą predylekcyę do objaśnień, zapożyczonych od mechaniki lub dynamiki. Jedni byliby zadowoleni, gdyby mogli zdać sprawę ze wszystkich zjawisk zapomocą ruchów cząsteczek, przyciągających się według pewnych praw. Inni są bardziej wymagający; chcieliby oni znieść przyciągania na odległość; cząsteczki poruszają się w ich pojmowaniu po drogach prostolinijnych, od których mogą je odchylać jedynie zderzenia. Inni wreszcie, jak Hertz, znoszą również siły a zakładają, że cząsteczki połączone są wiązaniami geometrycznemi, analogicznie do naszych układów artykułowanych; chcą oni w ten sposób sprowadzić dynamikę do pewnego rodzaju kinematyki.
 Wszyscy, jednym słowem, chcą nagiąć przyrodę do pewnej formy, poza którą dla umysłów ich nie masz zadowolenia. Czy przyroda okaże się dosyć po temu giętka?
 Pytanie to rozpatrzymy w rozdziale XII-ym przy rozbiorze teoryi Maxwella. Zobaczymy, że ilekroć zasadom energii i najmniejszego działania staje się zadość, tedy nietylko możliwe jest objaśnienie mechaniczne, ale objaśnień takich istnieje zawsze nieskończoność. Dzięki pewnemu znanemu twierdzeniu Königsa o układach artykułowanych, dałoby się dowieść, że można objaśnić wszystko zapomocą połączeń Hertzowskich lub też sił centralnych i to na nieskończoną ilość sposobów. Możnaby zapewne również łatwo dowieść, że wszystko może być zawsze objaśnione przez zwyczajne zderzenia.