nika między Zachodem i Wschodem, pojmowanym nie tylko polityczne, ale szerzej, cywilizacyjnie. Jako nieuniknione widział wojny z Francją i Rosją, które miały zapewnić optymalne granice dla mocarstwa niemieckiego. Obszar przyszłych Niemiec, jego zdaniem, powinien zamykać się granicami od francuskich miast Metz i Ems na Zachodzie do linii Dźwiny i Bugu na Wschodzie, od Morza Północnego i Bałtyckiego na północy po Morze Adriatyckie i ujście Dunaju na południu[1].
Friedrich List czy Paul de Lagarde postulując stworzenie Mitteleuropy wychodzili z założeń nacjonalizmu etnicznego. Myślicielem, który zerwał z takim sposobem myślenia, a jednocześnie postulował koncepcję geopolitycznego zorganizowania „Europy Środkowej” pod egidą Niemiec był Constantin Frantz (1817-1891). W rozumieniu państwa i geopolityki skłaniał się do nacjonalizmu państwowego. Naród traktował bardziej jako pojęcie polityczne niż etniczne. Mitteleuropa, jako przedsięwzięcie geopolityczne miała w jego rozumieniu stanowić rodzaj konfederacji politycznej złożonej z narodów Wschodniej i Południowej Europy pod egidą Niemiec[2].
Pojęcie Realpolitik wprowadził w 1853 r. do niemieckiej myśli politycznej August von Roschau (1810-1873). Było ono niejako nierozerwalnie związane z pojęciem siły jako głównego instrumen-
- ↑ A. Wolff-Powęska, E. Schultz, Przestrzeń…, s. 26-35; A.Wolff-Powęska, Doktryna..., s. 51-55; F. List, Ein mitteleuropäischer Staatenverband, Lepzig 1914; Zob. także późniejsza recepcja tej idei: F. Naumann, Mitteleuropa, Berlin 1915.
- ↑ A.Wolff-Powęska, Doktryna..., s. 53; Por. C. Frantz, Das grössere Deutschland, Breslau 1935.
