ralnym dążeniem i normalnym procesem w życiu każdego narodu. Wyznacznikiem siły miało być zajmowane terytorium, Dowodził, że ekspansja może zachodzić stopniowo, nawet bez użycia siły militarnej. Stworzył teorię zakładającą, że wraz z rozszerzaniem się wpływów gospodarczych rozszerzane są także wpływy polityczne. Postulował szeroki dostęp do morza dla Niemiec, co pozwoliłoby im rozszerzyć ekspansję ekonomiczną. Zalecał także rozbudowę linii kolejowych, poprzez które widział również poszerzanie przestrzeni politycznej (swoista „stygmatyzacja przestrzeni”), co znalazło później swoje odbicie choćby w koncepcji linii kolejowej Berlin-Bagdad[1].
Osobne znaczenie w kształtowaniu się paradygmatu geopolitycznego miała niemiecka geopolityczna koncepcja Mitteleuropy (niem. Europa Środkowa), której jednym z twórców był List. Dowodził, że stworzenie przez Niemcy takiego tworu geopolitycznego jest pierwszym, niezbędnym etapem do uzyskania przez nie hegemonii światowej. Kluczem do stworzenia Mitteleuropy miał się stać sojusz Niemiec z Węgrami i rozciągnięcie wpływów na Bałkany (wyparcie stamtąd wpływów rosyjskich)[2]. W koncepcjach Paula de Lagarde (1827-1891) Mitteleuropa podobnie jako u Lista miała być znacznie szerszym projektem geopolitycznym, nie zamykającym się jedynie do formy emanacji militaryzmu i ekspansjonizmu niemieckiego. Miała stać się czymś w rodzaju geopolitycznego zwor-
