ziemia sama tylko przysposabia pożywne części i roślinom udziela; to zaś przysposobienie uskutecznia tém dokładniej i tém obficiej, im więcéj w sobie humusu zawiera. Czy jednak humus sam przez się żywi rośliny, czyli téż tylko ułatwia roślinom przyswajanie tych pożywnych części z wody i powietrza, może nam być zupełnie obojętném. Ale przyznać musimy, że humus jest bogactwem roli, i że przez swoje pośrednie lub bezpośrednie działanie (to jest albo czy sam żywi, albo téż czy tylko przysposabia pokarm dla roślin) ubywa go coraz więcéj z ziemi.
Humus znajduje się w ziemi dwojaki: jeden w stanie natury; drugi, który z nawozu (gnojenia) powstaje.
Początkiem humusu naturalnego były: opadłe liście, gałęzie, przestarzałe bory, które nieużywane niszczały i wpływem powietrza, ciepła i przyzwoitéj wilgoci gniły, nareszcie zupełnie przeistoczone wsiąkły w ziemię i stały się jéj żywiołem. W tym stanie były same pokarmem, a przynajmniéj przysposabiały pokarm innym roślinom. To samo się rozumie i o ciałach
