otchłanie... Wirgili nakazuje (nogi i głowę) skłonić przed starcem... i tłumaczy przybycie z wyższego rozkazu.
On ostatniego nie dożył wieczora,
Ale szaleństwem swem go zbliżał sobie...
Jam był aby go ocalić wezwany.
A drogi innéj wszak nad tę nie było?
Starcem owym jest — Kato z Utyki, który wezwany w imie Maryi przepuszcza przybyłych. Rozkazuje on z sitowia skręconą przepaską ściągnąć biodra poecie i obmyć oblicze skalane...
Natrafiamy tu znowu na hołd oddany starożytności w osobie Katona.. Cześć dla tych bohaterów w średnich wiekach była powszechną. Zaprawdę, ściśle pilnując się ortodoxij, można się dziwić wyjątkom uczynionym dla Trajana, Ryfeusa, Katona... ale wprowadzenie tych postaci było świadectwem wielkiego znaczenia o nieprzerwanéj tradycij cnoty w pojęciu dziejowém, o związku przeszłości z nowym światem Chrystusa. — Myśl tę przyjął sam kościół w inny sposób uznając pierwsze objawienie przygotowawcze dane ludzkości, — nie pogardził on spuścizną starożytnych. We fresku XIII wieku u Ś. Katarzyny w Pizie, we Florencij w kaplicy zwanéj hiszpańską — Aristoteles i Plato prawie ukanonizowani stoją obok Ś. Tomasza i Bernarda. Średnie wieki z wielu względów wyrozumialsze były od teraźniejszych.
Kato staje tu jako uosobienie ludzkiéj woli samoistnéj i samowładnéj. Pomimo to wielką zagadką dla wszystkich Dantego komentatorów było wyznaczenie Katona poganina i samobójcy na strażnika Czyśca. Każdy prawie z objaśniaczy nową stawił teorję subtelną wykładając to zjawisko...
Zdaje się wszakże, iż Dante nie mógł wybrać kogo innego, tylko wyjątkowo ocalonego, wywiedzionego z otchłani przez Chrystusa, przedstawiciela cnoty nieugiętéj.. Katona... Poszedł on w tém za odgłosem wieków, które widziały w nim wcielenie najpotężniejsze uczucia swobody osobistéj i godności. Z Horacjusza, Wirgilego, Lucana przekonać się można jak
atrocem animum Catonis,
(Hor. od. II. 1)
wysoko ceniono. Dante szanował tradyciją nawet pogańską, gdy dotykała najżywotniejszych prawd i najwznioślejszych praktyk cnoty.
Słusznie uważa Buti, że niepodobna mu było użyć tu żadnéj postaci ze starego testamentu, bo te, jak się wyraził w Piekle (IV. 61) zostały ubłogosławione; ani z nowego przymierza, bo ci są umieszczeni w niebiosach — musiał więc postawić poganina, a z pogan wybrał nieugiętego Katona...
_060.jpg&oldid=1639522){kind=link}