Strona:Cecylia Niewiadomska-Dzieje Polski w obrazkach, legendach, podaniach.djvu/200

temi falami i rozlewa je wszędzie, wszędzie, gdzie dosięgnie; bogaty kraj, potężny, daleko sięga berło Jagiellonów, wiele krajów objęło, o pokrewieństwo z nimi ubiegają się sąsiedni monarchowie, sam cesarz szuka małżonki w ich domu dla wnuków.
 A nie gwałtem ani podstępem na sąsiednich zasiedli tronach; miłością łączą ludy, sprawiedliwością jaśnieją i słyną, pociągają ku sobie. Litwa z Polską zjednoczona bez podboju, Ruś garnie się od wschodu, Węgry, Czechy, Pomorze pod ich berłem kwitną; książę Albert pruski to syn Jagiellonki, cesarz Maksymiljan pragnie wnuki swoje połączyć z dziećmi czeskiego króla Władysława: musi w tem korzyść widzieć.
 Chłop tylko uczuł ciężar pracy na swych barkach, lecz o tem nikt nie myśli, to nie przejmuje troską: na to go Pan Bóg stworzył.
 Tak zwykliśmy najczęściej tłumaczyć własne błędy.
 A tymczasem bawią się ludzie, sypią złotem, zwiedzają obce kraje, jaśnieją nauką, zdumiewają hojnością i przepychem.
 W jednej z komnat Wawelu na dużem poręczowem krześle siedzi trefniś królewski, Stańczyk. Jego zadaniem śmieszyć pana swego i zabawiać mu gości. Bez śmieszków żaden dwór się przecież nie obejdzie, ma i Zygmunt swojego. Śmieszkowi wszystko wolno: on i gorzką prawdę może powiedzieć panu, byle dowcipnie, zręcznie.
 Król go lubi, sprawił mu szatę z pstrych łatek zeszytą, czapkę z dzwonkami i laskę z dzwonkami: skoro się ruszy — brzęczy, gdy potrząśnie laską — jakby zadzwonił, że go słuchać trzeba.
 Lecz teraz Stańczyk laskę opuścił ku ziemi i głowę zwiesił — myśli, twarz ma niewesołą. Za oknem światła, gwar, śmiechy, zabawa, a Stańczyk patrzy na to takim wzrokiem, jak gdyby chciał powiedzieć:
 — A co będzie jutro? bawicie się, a płaczu nikt nie słyszy? Potężniście, bogaci, lecz — potężniejsi byli — i zniknęli. — Mądrzyście, oświeceni — ale czy przezorni? Po lecie — zima, po dniu noc następuje, po wybuchu wesela serce — lęka się smutku.
 Tak przedstawił Stańczyka wielki nasz malarz, Matejko.
 Z historji znamy kilka jego odpowiedzi, więcej w nich zwykle przesrogi, niż śmiechu.
 Raz na rynku obskoczyli go chłopcy uliczni; może im co powiedział, może ich podrażnił, może ze złośliwości potargali na nim ubranie, poszarpali pstre łatki.
 Wraca Stańczyk, bolejąc głośno nad swym losem; doskonały powód do śmiechu: tak zabawnie wygląda w podartem ubraniu!
 — Żal mi cię — mówi Zygmunt, — poszkodowanyś mocno, ale że też nie umiałeś obronić się małym chłopakom!
 — I ja cię żałuję, królu — odparł Stańczyk — bardziej jesteś poszkodowany i nie umiałeś także obronić się słabszym.