Strona:Bronisław Malinowski - Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego.pdf/97

objaw, iż mistycyzm zrodzony ze strachu, przeżywa wiele innych form religii. Rozmaite przesądy zrodzone z tego uczucia czepiają się nawet najbardziej zatwardziałych agnostyków.
 Niepodobna byłoby śledzić wpływów i doszukiwać się śladów reakcyi uczuciowych we wszystkich rozgałęzionych rytuałach, odnoszących się do wymienionych tu wierzeń, w rytuałach błagalnych i ekspiacyjnych, w ofiarach i egzorcyzmach. Jako przykład poddamy jednak tę ostatnią czynność pobieżnej analizie. Z doświadczenia i obserwacyi wiemy, że zawsze, kiedy napada nas strach w opuszczonem miejscu, w dodatku jeszcze mającem reputacyę, że tam „straszy“, wtedy zachowywamy się albo wyraźnie biernie lub też wybitnie czynnie; albo leżymy cicho i staramy się naciągnąć kołdrę na uszy, albo też ostro spoglądamy, idąc wprost na niebezpieczeństwo i staramy się pod w pływem strachu sami okazać się jaknajbardziej strasznymi. Tym dwu sposobom spontanicznej reakcyi odpowiadają dwa typy postawy rytualnej przy egzorcyzmowaniu strachów i złych duchów. Jeden z nich polega na „ufności w Bogu” czy „w dobrych siłach“, na modlitwie, czyli innemi słowy na usunięciu się myślowem od otaczających złych potęg. Tutaj mamy zupełnie analogiczną bierną postawę, usunięcie się od złego przez zasłonienie zasłoną nieprzenikliwą. Drugi typ egzorcyzmu jest bardziej czynny. Atakuje się wprost złe duchy, grozi się im włócznią lub maczugą; zasypuje się je strzałami, straszy potwornym krzykiem i hałasem. Dzicy we wszystkich prawie krajach używają tych gwałtownych i bezpośrednich w działaniu środków do ochrony przed napaścią złych duchów. W wyższych formach myśli religijnej przekształca się ta forma w używanie środków subtelniejszych, że wspomnimy naprzykład