wadzało subjektywnie usunięcie napięcia uczuciowego, zadowolenie namiętności. Ten proces w umyśle pierwotnym został usubjektywizowany: skrystalizował się w wiarę, że wyładowanie to sprowadziło skutek objektywny, ku któremu namiętność była skierowana, to znaczy ukaranie winnego. Refleksya prowadziła do wniosku: ażeby zaszkodzić nieprzyjacielowi wystarczy wykonać jedną z naturalnych, spontanicznych reakcyi gniewu. Refleksya była pierwszym stopniem do zrytualizowania tych reakcyi, do zamienienia ich w formy zwyczajowe, zastosowywane rozmyślnie i świadomie w sytuacyach, w których zemstę należało wykonać nie bezpośrednio.
Forma tych rytuałów odpowiada w ogólnych zarysach formom reakcyi spontanicznych. Oczywiście w szczegółach ryty magiczne zawdzięczają swoją formę procesowi organicznego rozwoju, który stwarza cały szereg zmian, sprowadza cały szereg dodatków i przeróbek. W nauce o rozwoju wierzeń i praktyk nie można tłómaczyć wszystkiego jedną zasadą; mnóstwa szczegółów wogóle nie można zrozumieć genetycznie. Podobieństwo ogólnych i podstawowych form wystarcza jednak, aby i z tej rytualnej strony potwierdzić słuszność naszego poglądu.
Podobieństwo, o którem tu mowa, bywa zazwyczaj tłómaczone jako wynik prymitywnej i surowej spekulacyi, polegającej na błędnem zastosowaniu zasad „kojarzenia wyobrażeń“[1]. Nie mam zamiaru wchodzić ponownie w krytyki i polemiki, które są zawsze rzeczą nieco jałową. Pragnę jednak porównać i zestawić pokrótce obie teorye, oba stanowiska, t. j. racyonalistyczny pogląd Frazera oraz zajęte tu stanowisko, aby uwypuklić ich różnice.
- ↑ Por. to, co powyżej w ust. I tego rozdziału powiedziano o teoryach prof. Frazera, odnoszących się do istoty i genezy religii i magii.
