Strona:Benedykt de Spinoza - Dzieła Tom II.djvu/480

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

zaś przez prawo rozumieć będziemy prawo cywilne, które pozyskuje się przez samo prawo cywilne, a przez winę to, czego zakazuje prawo cywilne, czyli jeżeli weźmiemy te wyrazy w znaczeniu pospolitym, to nie będziemy mogli w żaden sposób powiedzieć, że państwo podlega prawom i może zawiniać. Albowiem reguły i przyczyny obawy i szacunku, jakich państwo winno przestrzegać w swoim interesie, nie wchodzą w zakres prawa cywilnego, lecz prawa naturalnego, ponieważ (według § poprzedniego) pozyskuje się je nie przez prawo cywilne, lecz przez prawo do wojny, a państwo zobowiązane jest do nich z tej samej racji, z jakiej człowiek w stanie naturalnym, by mógł podlegać własnemu prawu i nie być sobie wrogiem, wystrzegać się musi, aby nie sprowadzić swojej śmierci; ta przezorność nie jest posłuszeństwem, lecz wolnością natury ludzkiej. Tymczasem prawa cywilne zależą wyłącznie od uchwały państwa, a państwo nie jest obowiązane dbać o dobro cudze, lecz tylko o swoje, mianowicie o zachowanie swej wolności, i uważa za dobre lub złe tylko to, co za takie uznaje dla siebie. A dlatego państwo posiada nie tylko prawo bronienia się, nadawania i tłumaczenia ustaw, lecz i znoszenia ich oraz ułaskawiania każdego skazanego z pełni swojej mocy.

§ 6. Umowy, czyli ustawy, w których ogół przekazuje swe prawo jednej radzie lub jednej osobie, winny, nie ulega to wątpliwości, być złamane, gdy dobro powszechne wymaga, aby były złamane. Ale sądu w tej sprawie, mianowicie czy dobro powszechne wymaga, aby je złamać, czy nie, nie może prawnie wydawać żadna osoba prywatna, lecz jedynie ten, kto sprawuje rządy (według § 3 Rozdz, niniejszego). A zatym wyłącznie ten, kto sprawuje rządy, pozostaje zgodnie z prawem cywilnym tłumaczem owych ustaw. Trzeba dodać, że żadna osoba prywatna nie może prawnie nadawać im mocy, a dlatego nie obowiązują one w rzeczywistości tego, kto sprawuje rządy. Jeżeli zaś są one z natury takie, że nie mogą być złamane, nie pociągając za sobą osłabienia państwa,