publica). Następnie ludzi nazywamy obywatelami, o ile korzystają według prawa publicznego ze wszystkich dobrodziejstw państwowości; poddanemi zaś, o ile obowiązani są do posłuszeństwa urządzeniom lub ustawom państwowym.
Są trzy rodzaje stanu społecznego, jak powiedzieliśmy w § 17 Rozdziału poprzedniego, mianowicie: demokracja, arystokracja i monarchja.
Zanim przystąpię do rozpatrzenia każdego z tych ustrojów, wykażę nasamprzód to, co dotyczy wogóle stanu społecznego. Przedewszystkim nasuwa się nam prawo najwyższe państwa, czyli władz najwyższych.
§ 2. Z § 15 Rozdziału poprzedniego widać, że prawo ustroju politycznego, czyli władz najwyższych, nie jest niczym innym, jak samym prawem natury, jakie wyznacza się przez moc nie jakiejś jednostki, lecz ogółu, kierującego się jakby jedną myślą; innemi słowy, taksamo jak każdy zosobna w stanie naturalnym, tak też i ciało oraz duch całego państwa posiada tyle prawa, ile posiada mocy. Dlatego więc każdy obywatel lub poddany ma o tyle mniej prawa, o ile państwo przewyższa go mocą. (Ob. § 16 Rozdz. poprzedniego). A zatym każdy obywatel działa i posiada prawnie tylko to, czego może bronić na podstawie uchwały powszechnej państwa.
Jeżeli państwo przyznaje komuś prawo, a zatym i władzę (inaczej bowiem według § 12 Rozdz. poprzedniego dałoby tylko słowa) do życia według jego własnego usposobienia, to tym samym ustępuje swoje prawo i przelewa je na tego, komu udziela takiej władzy. Jeżeli zaś daje taką władzę dwum lub więcej, mianowicie by każdy z nich żył według swego usposobienia, to tym samym dzieli władzę państwową. Wreszcie jeżeli nadaje każdemu obywatelowi tę samą władzę, to tym samym niszczy siebie i przestaje być państwem, a wszystko wraca do stanu naturalnego.
Wszystko to ujawnia się najwyraźniej z tego, cośmy
