Czerpakiem nazywamy drewniane naczynie do czerpania, które od najdawniejszych czasów właściwe jest dla kultury pasterskiej. W starych browarach określano tak rodzaj kubła osadzonego na drążku[1]. Do tej grupy należą też rozmaite kubki, chochle, warzechy, miary na zboże i t. d.
.jpg)
Na Podhalu czerpak oznacza drewniany kubek z uchem do nabierania żętycy lub mleka, mający pojemność około kwarty. Górny obwód wynosi zwykle 37 cm, dolny obwód 27 cm, wysokość 12½ cm, wielkość rączki 19 cm. Czasem jednak wymiary te są o parę cm większe[2].
Kubek taki (ryc. 1) wytacza się zwykle z drzewa jaworowego, poczem denko wbija się w odpowiednią wrębę; rączkę czyli ucho przyprawia się w jeden i ten sam typowy sposób, a mianowicie brzeg rączki przytwierdza się w rowku na czerpaku; ząbek zahacza się za krawędź kubka, a dolną wąską część rączki obejmuje drewniana lub żelazna obręcz, opasująca spód czerpaka. Rączka bywa zwykle bardzo ozdobnie wyrzeźbioną w kształcie kapliczki, koguciej głowy z grzebieniem, psa, baranich rogów i t. d.[3].
Typ podhalańskiego czerpaka występuje również na obszarze liptowskim[4]. Przeważnie jednak na Liptowie i Zwoleniu mamy odmienny rodzaj czerpaków, właściwych dla terytorjum słowackiego. Czerpak słowacki ma kształt niskiego walca, do którego dostraja się szerokie ucho, nieraz mało wystające ponad górny obwód czerpaka, a posiadające zwykle oryginalne zakończenie zupełnie odmienne, niż w rączkach podhalańskich[5] (Ryc. 2). Czasem i na tem uchu można zauważyć ozdobne zakończenie w kształcie koguciej głowy, ale formy takie powstały wyraźnie pod wpływem czerpaków podhalańskich[6].
- ↑ Karłowicz J. Słownik gwar polskich t. I, str. 280—1; Gloger Z. Budownictwo drzewne, str. 195.
- ↑ Miary podane wedle 4 okazów czerpaków z Zakopanego w Muzeum im. Dzieduszyckich.
- ↑ Matlakowski Wł. Zdobienie i sprzęt na Podhalu. Warszawa 1915, str. 100—1, tabl. XLIV—XLV.
- ↑ Socháň P. B. Slovenské národné ornamenty. Turč. Sv. Martin. B. r. Tabl. 79.
- ↑ Socháň tabl. 149—150.
- ↑ Socháň tabl. 149 (trzy czerpaki u góry).
