spożywczych potworzyły się prawdziwe ministeria[1] oświaty ludowej, zakładające szkoły dla dzieci, kursy dla dorosłych, muzea i biblioteki; rozwinęła się olbrzymia literatura kooperatywna i cała prasa, licząca kilkadziesiąt czasopism wydawanych przez kooperatywy i ich związki. Były czynione wysiłki ciągłe i trwałe, ażeby osiągnąć ten rozwój wewnętrzny osobnika, bez którego wszelki postęp społeczny jest niemożliwy. Wiele stowarzyszeń spożywczych uchwaliło w statutach swoich stały procent od dochodów, przeznaczony na cele oświaty: Pionierzy roczdelscy — 2, 5 procent, co wynosi rocznie około 32 tysięcy marek; oba stowarzyszenia spożywcze w Oldham — 3 procent, tj. 80 tysięcy marek rocznie; stowarzyszenie w Derby — 10 tysięcy marek, stowarzyszenie w Leeds — 32 tysiące marek rocznie itd.
Sprawę oświaty wzięła także w swoje ręce wielka Unia kooperatyw angielskich, stworzona dla celów propagandy. W roku 1904 należało do niej 1696 stowarzyszeń, między nimi 1481 spożywczych, 146 wytwórczych, 54 rolne, oba związki zakupów hurtowych, angielski i szkocki, i kilkanaście innych kooperatyw. Unia dzieli się na specjalne wydziały: wydział wychowania i oświaty, wydział informacyjny, wydział propagandy kooperatyzmu, komitet obrony, komitet parlamentarny i parę innych. Najważniejszym z nich pod względem zakresu swego działania jest wydział wychowawczy. Pod jego wpływem zorganizowano przy wielu stowarzyszeniach „szkoły kooperatyzmu”. Są tam klasy elementarne z dwóch oddziałów: dla dzieci obojga płci od 10 do 13 lat i dla młodzieży od 13 do 16 lat; w końcu roku odbywają się egzaminy i dawane są świadectwa. Wyższe nauczanie dla dorosłych obejmuje przedmioty specjalne, związane z gospodarką kooperatywną i uświadomieniem obywatelskim; wykłada się historię kooperatyzmu, dzieje przemysłu, prawa konstytucyjne, rachunkowość. Egzaminy odbywają się z udziałem przedstawicieli kooperatyw i profesorów uniwersytetu. Wydaje się dyplomy, bardzo poszukiwane, gdyż ułatwiają zajęcie stanowiska w administracji stowarzyszeń lub nauczycieli w szkołach kooperatywnych. W roku 1905 wydano 353
- ↑ Tu w znaczeniu: ośrodki koordynacyjne (przyp. redaktora książki).
