Odpowiedź na „Psalmy przyszłości” (1909)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Juliusz Słowacki
Tytuł	Odpowiedź na „Psalmy przyszłości”
Pochodzenie	Dzieła Juliusza Słowackiego tom I
Redaktor	Bronisław Gubrynowicz
Data wyd.	1909
Miejsce wyd.	Lwów
Źródło	Skany na commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[175]

ODPOWIEDŹ NA »PSALMY PRZYSZŁOŚCI«.

---

Podług ciebie, mój szlachcicu,
Cnotą naszą — znieść niewolę.
Ty przemieniasz ziemską dolę
W żywot ducha na księżycu;
Głosem dziecka wołasz: czynu!        5
Czynu — czynu naród czeka.
Lecz ty wiesz, bez ducha gminu
Jaka słaba pierś człowieka...
A ty, który budzisz czyn,
Gdy spojrzałeś w ludu oczy,        10
Rzekłeś, że z nich rzeź wyskoczy!!
A kto inny jest — niż gmin?

Nie tak — nie tak, mój szlachetny,
Bo czyn ludu nie piosenka.
To nie w herbie z mieczem ręka,        15
To nie ród imieniem świetny,
To nie pieśni próżny twór,
To nie buntu próżna mara,
To nie chmurny lot Ikara,
Gdzie zasługą upaść z chmur!        20
To nie na słońc, gwiazd granicy
Z kochankami mdlejąc latać,
Włosy splatać i rozplatać,
Tchnienie tracić w błyskawicy;
Ale twardo, ale jasno        25
Śród narodu swego stać,

[176]

Myślą bić, chorągwie rwać,
Świecić czynu tarczą własną!
W drogę, choćby niepowrotną,
Ale prostą — naprzód twarzą,        30
Z piersią czystą, choć samotną,
Choć ją sztyletami rażą,
Z twarzą smętną, ale białą,
Chrystusową, choć zwiędniałą,
A ciągnącą lud do siebie        35
Niesłychanym Bożym czarem:
Takim duchem i sztandarem
Być na ziemi — jest być w niebie!

Jam spróbował na mej głowie,
Nakształt gwiazdy kałakuckiej,        40
Nosić gwiazdę myśli ludzkiej
I z tą gwiazdą żyć surowie.
I przybiegli aniołowie,
Aniołowie Betleemscy —
A odbiegli ludzie ziemscy        45
I drzwi moje pożegnali,
I przeklęli... me domowe
Duchy — serce — moję głowę —
Każdy włos poprzeklinali...
A jam przecie, bez ich wiedzy        50
I bez serc ludzkiego ciepła
Czuł, ze w żyłach: krew nie krzepła.
Ani na rozstajnej miedzy,
Która świat od Boga dzieli,
A do przyszłych idzie światów,        55
Rosło mniej tęczowych kwiatów,
Choć suszyli ją i klęli.
I dlatego, żem się umiał
Pohamować — być nad zgraję —
Wichr przeleciał i wyszumiał        60
I legł martwy... a ja wstaję;
Bo ojczyznę mą w łańcuchu
Widząc, miałem tę pokorę,
Żem żadnego nie klął ruchu...
Czuł gorących — bo sam gorę,        65

[177]

Modlił się o czasy nowe
I o wrogów mych zwycięstwo,
Choć groziło mi męczeństwo,
I w sąd... mogło pójść o głowę.
Bo ty nic myśl, że z anioły        70
Tylko Boża myśl nadchodzi;
Czasem Bóg ją we krwi rodzi,
Czasem rzuca przez Mongoły!...

A ty, jasny jakiś panie,
Bo cię nie znam, ale słyszę,        75
Słysząc twoje wierszowanie,
Że ktoś jak perłami pisze,
Że ktoś nakształt się proroka
Stawia ludziom — ale modny,
Jak historyk świata — chłodny,        80
Obejrzawszy świat z wysoka,
Wieszcze rymy, jako cugi
Posłał na świat równym kłusem
I napełnił wóz Chrystusem,
Jak Owidyusz Faetonem,        85
I rozesłał swoje sługi,
Swe kolory czcić pokłonem.

Honor myślom, z których błyska
Nowy duch i forma nowa!
Bo są światu, jak zjawiska,        90
Jako jutrznia są różowa,
Jak ogniste meteory
Stopom ludu podścielona,
By gościńce Irydyona
Pielgrzymowi, który od nich        95
Bierze ogień i kolory,
Gdy już gwiazd dochodzi wschodnich.

Taką była dawniej dana
Poetyczna karm dla ludu,
Objawienie pełne cudu;        100
Myśl, jak mara niespodziana,
Z piersi naszej wychodziła

[178]

Nakształt gwiazdy lub miesiąca,
Narodowi dźwiękiem miła,
Ludu sen wspominająca,        105
To jak słońce wpółobłoku
Oczom wschodziła i rosła,
To jak róża na potoku,
Albo lekki Sylf bez wiosła.
Jakaś siła niewidzialna,        110
Przez poetę na świat lana,
Wolna — jako anioł Pana!
Silna — jako skra zapalna!

Dziś co? — Każdy wieszcz z rozkazem,
Każdy patron... lecz za sobą;        115
Nie z promieniem, lecz z wyrazem,
Nie duch-duchem, lecz osobą,
Kiedy gore świat cierpieniem,
Kiedy wzbiera czynu fala,
On się kładzie sam kamieniem,        120
Na ruch ludzki nie pozwala;
Chce zawrócić w stare łoże
Nowe fale — rzekł Boże;
Do zbolałych serc nie wnika,
Gromu ludu nie ma w dłoni,        125
Ale w uszy formą dzwoni,
Albo dzwoni — albo syka.
Jego dźwiękiem, jego mową
Nie odetchnie pierś szeroka,
Nie pomyśli jego głową,        130
Skier nie weźmie z jego oka;
Tylko nędzne ujrzy płachty,
Zamiast wieszcza — sztandar jego
I krzyk: »Na Boga żywego!
»Ty, kto jesteś? nie rznij szlachty!!...«        135

Któż i gdzie zagroził nożem?
Któż i gdzie ci stanął sporom? —
Możeś spotkał się z upiorem,
Z całem dawnem Zaporożem?
Możeś widział pochód głuchy,        140

[179]

Krzyki krwawe i namiętne,
I księżyce nad krwią smętne
I sokoły w mgle, jak duchy?
Może tobie zastąpiły
W poprzek twojej sennej stecki        145
Same tylko ich mogiły —
A ty zląkł się! — wódz szlachecki!! —

Może tylko w noc półjasną
Upior jaki nadlatywał,
Strzały sobie z ran wyrywał        150
I mgły krwią czerwienił własną,
Hełm rozpalił w błyskawicę,
Miecz potrząsał purpurowy,
A okropne cztery głowy,
Jako perły zausznice        155
Z twarzą nieznajomych plemion,
Niby róże — niósł u strzemion.
— A ty zaraz — w ręku kord,
W kosach przed nim cała wieś!
Duch ten, krzyczysz, jest to rzeź!        160
Duch ten, to czerwony mord!...
— Nie mord, nie rzeź: — to z girlandy,
Co leciała ponad Lidą,
Jakiś sługa dziewki Wandy,
Jakiś złoty husarz z dzidą,        165
Jakiś krzyża kapłan świecki,
Z tęczy widzeń oderwany,
Znów powracał na kurhany —
A ty zląkł się! — syn szlachecki!! —

 Duchy lecą i nie giną —        170
Czasem pełne snów czerwonych:
Czy ty jeden z przestraszonych
Ręką rzezi — gilotyną?
Skądże taka w tobie trwoga
I od ludu rów i przedział?        175
Prawdę mówisz?... Nie, na Boga,
Wiem, żeś prawdy nic powiedział!
Tylko jakieś sny czerwone,

[180]

Zaludnione czartów gminem,
Twych firanek karmazynem        180
Owionięte, osłonione,
Jak róż jasne — jak sen płone,
Pełne, mówię, mar szkaradnych,
Bez słońc, bez gwiazd, kwiatów żadnych,
Przestraszyły cię, żeś krzyknął:        185
»Stójmy tak — na Ojców kości!«
I twój anioł, już w przyszłości
Zabłyśniony — jak sen zniknął.

Jeszcze co? ani zamachu —
Naród cały hasła czeka —        190
A krzyk pierwszy z ust człowieka
Był krzyk: stójmy! był krzyk strachu,
Bo to sen na końcu pieśni,
Że magnaty — kiedyś — staną
Z wielką tęczą chorągwianą.        195
Otrząśnięci z wieków pleśni,
Z wielką myślą w sercu — w głowie —
Chatom — niby aniołowie;
I bunt święty rozpłomienią,
I świat cały od nich zgore...        200
— W tych magnatach serce chore:
Wąż im sercem, a proch rdzenią!...

Kiedyś ze sto was tysięcy
Było szlachty z serc i z lica;
Dziś jednegom znał szlachcica,        205
I kraj cały nie znał więcej.
Jeden tylko serca męką,
Zamiarami, choć nie skutkiem,
Wielkim, cichym, dumnym smutkiem,
Pełną zawsze darów ręką,        210
Smętną jakąś nieszczęść sławą
Był szlachcicem — i miał prawo...
Dziś — i ten nie został z wami
I godności swej nie trzyma;
Poszedł gnić między królami,        215
Już go niema — i was niema!

[181]

Nie myśl, ze wszystko na naszej łące
Smutnieje, więdnie, zachodzi nocą,
Że nietoperze ociemniające
W powietrzu cicho skrzydły łopocą,        220
Gdzie znajdą lampę — skrzydły zaduszą,
Gdzie znajdą ciepłą polską krew w żyłach,
To ją wysmokczą — serce wysuszą —
Mózg o waryackich zostawią siłach.
Nie tak, tu nie tak... jak ci się może        225
Przyśniło, głośny szlachty upiorze!

 Duch, ogień, młodość
 Orla i żywa
 Ogniem porywa
 I z ducha czerpie.        230
 Nad nią na sierpie
 Z blasków księżyca
 Boga Rodzica
 W zorzy czerwonej,
 Na wywróconej        235
 Tęczy porannej!
 A pod nią mgła
 Z ognia i szkła
 W skrze nieustannej
 Bałwany wznosząca,        240
 By znieść ją z miesiąca,
 Z gwiazdami złotemi
 Postawić na ziemi,
 Ogłosić królową,
Piękność z płomieniem w sercu, z gwiazdami nad głową.        245

 Wyszła, wyszła z za obłoku,
 Ludom się pokaże,
 I na żniwie i na toku
 Ujrzą ją żniwiarze!
 Cała w słońcach, cała w błyskach,        250
 Z kwiatem złotym w dłoni;
 Pastuszkowie przy ogniskach
 Zaśpiewają o niéj!...
 Ujrzą ją na polu trzody

[182]

 I smętnie zaryczą;        255
 Zadrzą drzewa, staną wody,
 Sny z niej tęcz pożyczą!
 I zgromadzą się włódarze
 Z kosami na roli;
 Bo się w sercach — w śnie pokaże        260
 Człowiek dobrej woli...

Bądźże żywotniejszej cery,
Bo cię żywym być przymuszę;
Wygnaj z myśli Maryusze,
Cezary i Robespiery.        265
Z komet, z meteorów cyfer
Czytaj przyszłość, wieszczu młody,
Nie bądź w przyszłą noc pogody,
Jako gwiazda zła — Lucyfer,
Gdy słoneczny wóz wyciąga,        270
Jak pies, węża mając szyję,
I zła skrzy... i w oczy bije
I bezsennym się urąga. —
Bo my z bezsennego łoża
Wzrok rzucamy gorączkowy,        275
A ty łyskasz blaskiem noża,
Dziecko, lub zły duch Jehowy,
Bo nam tworzysz czarną marę
I w zrodzoną rodzisz wiarę.

 Ten, kto ojcu powie: raka!        280
Ten przeklęty: — więc się bój!
Polski lud, to ojciec twój.
Zeń, jak z cierniowego krzaka,
Gotów znowu Bóg wybuchnąć,
Z wichru mając twarz i lice,        285
I na ciebie, jak na świecę —
Iść — i dalej pójść — i zdmuchnąć!

Więc się bój: — bo nie ja grożę,
Marny człowiek i twój brat,
Ale jakiś straszny świat        290
I widzialne światła Boże,

[183]

Z ciszą, z wiatrem i z szelestem
Rzucające się na lud
Strachy, które mówią: cud!
Ognie, które szepcą: jestem!        295

Więc się bój: — bo duch się wdziera
Zewsząd i podważa wieże.
Słaby, mówisz, rzeź wybiera;
A czy wiesz, co on wybierze?
Może ludów zatracenie,        300
Może nam przyniesie w dłoni
Komet wichry i plamienie,
W których drzy król, matka roni,
Działa, wozy, hufce, konie
Ogień pali, ziemia chłonie;        305
A nikt z mogił nie korzysta,
Jeno wszczynający ruch,
Wieczny rewolucyonista,
Pod męką ciał — leżący duch!

We łzach, Panie, ręce podnosimy do Ciebie,        310
Odpuść nam nasze winy!
Niech będzie Twoja wola na ziemi i w niebie;
Przez nas czyń Twoje czyny!
Niechaj się Twoje imię na wysokościach święci,
 Niech się święci trzy razy!        315
Abyśmy już nie byli z ksiąg żywota wyjęci
Dla naszych ran i zmazy.
Wspomnij, cośmy cierpieli pod chłostą tych mocarzy,
A ducha-śmy nie dali;
Nie poznaliby ojce naszych bolesnych twarzy,        320
Gdyby z grobowca wstali.
Gdyśmy cierpieli mocno, wołaliśmy do góry,
Jak gołębie: »nie ciśnij« —
Duchy, jak gołębice, rozleciały się w chmury;
 Zatrwóż! niech wrócą!... błyśnij!        325
W tej błyskawicy, Panie, ujrzym się i z daleka
Brat pozna swego brata,
I wejdzie nieśmiertelność, jako anioł, w człowieka
I staniem ludem świata!...

[184]

 A tu niżej        330
 Pan poniży
 Namiętnych.
 Głos uciszysz,
 A usłyszysz
 Jęk smętnych.        335
 Zebrzydowscy
 I Zborowscy
 W czerwonych deliach,
 Błyskawice
 I dziewice        340
 W bladych kameliach.
 Chór przychodzi,
 Zda się w łodzi,
 O brzegi trąca.
 Nad smętnemi        345
 Lampa ziemi,
 Okrąg miesiąca.
 Zegar świata,
 Ptak Piłata,
 Godzinę pieje,        350
 Strach i nudności,
 W grobach drzą kości,
 Bezduch szaleje.
 Duch uciska,
 Mroczy i błyska,        355
 Aż uzupełni
 Wiek idący,
 Bogiem błyszczący,
 Jak miesiąc w pełni,

 W takim hymnie wieszczu stój;        360
Bo pieśń taka pójdzie górą,
Nad podlejszych dusz naturą
Panująca — Boży strój,
Do którego Bóg nagina
Wszystkie tego wieku struny,        365
Złączy dźwięki i pioruny,
Świat, co kocha i przeklina,
I błękitu rzuci na tła,

[185]

Przemienioną krwawość w światła.
Anioł się z aniołem zetrze,        370
Chrystus wyjdzie na ciał złamy
I z Chrystusem się spotkamy,
A spotkania plac... powietrze! —

Lecz dopóki ty i twoi,
Duchem Bożym nie skrzydlaci,        375
Chcecie stać na głowach braci,
Tak jak szatan dotąd stoi,
Ciałem — formą, która kuta
Od tysięcy lat we świecie,
Choć spróchniała — duchy gniecie,        380
Wyrobiona i przeżuta,
Przeświecona piekłem mara,
Dla was święta tem, że stara...
Póki wy, jakby z kamienia,
A kryjący strach kobiecy,        385
Opieracie wasze plecy
O ten wiatr z gwiazd i z płomienia,
Który się jak słońce pali
I lud niesie, a was wali —
Lecz dotychczas jeszcze szczędzi        390
Najpiękniejszych od zagłady,
Aż nie mogąc, dusz gromady
Przerażone z ciał wypędzi; —
To ja — pomny na potrzebę
Przyszłych ludzi, tych Cezarów,        395
Którym każdy stary narów
Kładł pod nogi kamień, glebę,
Męczenników pełną chatę,
Swój interes i prywatę; —
To my święci, to my młodzi        400
Jutrzenkami i błyskaniem,
Charonowej twojej łodzi,
Pełnej trupów — poprzek staniem!

---

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Juliusz Słowacki.