Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 601.jpeg

 trzos, ‘skórzany pas podróżny’ (dla miedzi): »opasany sporym trzosem«; powtarza się w tem samom znaczeniu tylko na Rusi: czerez i czeres. Z tym trzosem pozostaje we związku trzosło, ‘krój pługowy’: »oracz gada o pługu z trzosłem, o lemieszu«, Rej; wyraz to prasłowiański: rus. czeresło ‘lemiesz’; u Serbów i i. oznacza czrěsło ‘odciętą korę’ (serb. czrijeslo, ‘kora do »dębienia« skóry’, czes. trzislo u garbarza, słowień. czrēslati, ‘łupić drzewo’, nasze dawne czyrzchlić) i należy do pnia skert-, p. kroć. Dalej trzosła, ‘lędźwie’, dziś zapomniane, w 15. i 16. wieku ogólne: »w strzosłach« (15. wiek), »z trzósł«, »przez ich trzosła«, biblja; cerk. czrěsła, ‘lędźwie’; rus. cz(e)resła, ale czeresieł ‘trzos’; czes. (s)trzislo. Pień *skers-, od którego i przyimek czrěs lub czrěz (p. skróś) pochodzi; czrěs jest to, ‘co skróś opinam’ (‘pas’), lub ‘co przechodzi skróś ciała’ (słowień. czreslo znaczy ‘opony w orzechu włoskim’), lub ‘co kraje‘ (‘lemiesz’), i należy wkońcu do skert-, ‘krajać’, p. kroć. Tu zaliczę i trzustkę naszych anatomów, z trzósłka.

 trzpień, trzpionek, ‘kolec w sprzączce’, por. trzpiot.

 trzpiot, trzpiotać, trzpiotać, na ‘lekkoducha gadatliwego’ przeniesione od trzepania (por. trzepigroch, Potocki), szczególniej od trzepotu ptaszego; p. trzepać; »ptak trzpiotnął«, »ptaszę sobie po drzewach trzpiata«, Rej; »rękawy około niego trzpiatają«, Rej; »trzpiotając skrzydełkami«, »przestań się trzpiotać między dziewczętami« (o babie). U innych Słowian zawsze tylko trepet-, nie tr’pet- jak u nas.

 trzy, p. trzej.

 trzymać, słowo nasze wyłącznie, co na Ruś przeszło, nam dawne dzierżeć niemal zupełnie zastąpiło; utrzymywać, utrzymanka; inne złożenia: o-, po-, wy-, zatrzymać itd. Jest już w psałterzu.

 trzyny, ‘odpadki’ (słomy, ziarna), p. trzeć.

 tszczyca, mylnie i czczyca pisane, p. tęskny; po 15. wieku ginie zupełnie (jest w psałterzu). Por. czczy.

 tu, po narzeczach z dodatkami: tutok, tukaj, i t. d.; z tych jedyne tutaj z tuta w pisemny język zabrnęło, a stąd: tutejszy, dawniej i tuteczny; dalej tubylec; prasłowiańskie; cerk. tu; postaci jak tukaj, tuka(na), tute, małorus. tutka, powtarzają się również; brak odpowiedników gdzie indziej (na Litwie np.). Jak u Czechów, tak i u nas: tudzież; znaczyło dawniej ‘zaraz’, o czasie, albo ‘blisko’, o miejscu; dziś tuż miejsce jego zajęło; w biblji tudzież ‘tu’, ‘tam’ i ‘zaraz’, tuto ‘tutaj’; tuj, tuj, ‘omal’ (w dawnej komendzie wojskowej innego pochodzenia); tukać, tuknąć, ‘wołać: tu!’, »łowcy za wilkiem psom potukają«, w Ezopie. P. ten.

 tuk, tuczny, tuczyć; tuczen mużyk, nazwa rośliny u Stanka 1472 r., czechizm. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian, dla ‘tłuszczu, smalcu’; litew. taukaī, ‘tuk’, taukinas, ‘zatłuszczony’, tunku, tukti, ‘tłuścieć’, prus. taukis, ‘smalc’; zestawiają z anglosas. theoh, z czego (z innych narzeczy) i nasze dych, dycha (p.). Urobione przyrostkiem -k (por. znak) do ty-ć. R. 1607: »tuczec albo łopatka« (u psów i koni).

 tulich, ‘sztylet’, w 16. i 17. wieku; tak samo w czeskiem; z niem. Dolch i Tolch, co przez holandz.