Słownik etymologiczny języka polskiego/Indeks Z
Gdy niema sycząca s (ś) jest brzmieniem pierwotnem o dwojakiem pochodzeniu (z aryjskiego s, p. siedzieć, sól, i z aryjskiego k podniebiennego, p. słowo, grec. kleos, sto, łac. kentum, — Litwa oba brzmienia rozróżnia: sedmi, ‘siedzę’, ale szłowe, ‘sława’, szimtas, ‘sto’), odpowiada dźwięczne z (ź) wyłącznie aryjskiemu g lub gh podniebiennemu; na Litwie ż z takiego g, gh, poszło. Wyjątkowo mieszają się obie pierwotne gardłowe; u nas: gęś, gwiazda, u Litwy od podniebiennej: żansis, żwaigzde i i., niezgodność co się i przy k = sz powtarza. Wobec pierwotności z przedstawia się ż jako brzmienie pochodne, bądź z zj (np. mazać, mażę, z *mazję), bądź z g (np. mnogi: mnożyć); w obu razach jest to zjawisko już prasłowiańskie; tak samo u wszystkich Słowian. Nam wyłącznie należy »mazurzenie« (z zamiast ż: zona itp.) i późne ulżenia w wymowie, np. źródło z żródło, itp.
z, ze (s); są- •
za •
zabawa •
zabażyć •
zabobon •
zaból •
zachara •
zacokać się •
zad •
zaderewisty •
zadziesiątać •
zagłoba •
zając •
zakon •
zalawty •
zaloty •
załoga •
zamanąwszy •
zamek •
zamsz •
zanadra •
zankiel •
zanowiec •
zanoza •
zantuz •
zapamiętać •
zapartek •
zapasy •
zapona •
zaraz •
zarzewie •
zastrządz •
zatego •
zatoczka •
zatuka •
zaułek •
zawadjak(a) •
zaważe •
zawiesa •
zawiewka •
zawiść •
zawód •
zawój •
zawsze •
zazdrość •
zazula •
ząb •
ząbrz •
zązel •
zban •
zbereźny •
zbój •
zbór •
zboże •
Zboże •
zbrodnia •
zbroja •
Zbroja •
zbrygować się •
zbuk •
zbylić •
zbyrceć •
zbyt •
zdarzyć się •
zdawić •
zdeb •
zdechnąć •
zdjąć •
zdoba •
zdra •
zdrada •
zdrój •
zdrów •
zdrożny •
zdumieć się •
zdun •
zdziać •
źdźbło •
zedrwieć •
zegar •
zekier •
zekłtać •
zele •
zelować •
zelozja •
zełwa •
zepśnić się •
zerknąć •
zez •
zędra •
zęza •
zgaga •
zgolemo •
zgrzebi •
zgrzyt •
ziać •
ziarać •
ziarno •
zielony •
ziemia •
ziębić •
zięć •
zima •
ziobro •
złoto •
zły •
zmora •
zmurszały •
znać •
znak •
znamię •
znienacka •
znój •
zobać •
zoła •
zołza •
*zór •
zorza •
zostać •
źrenica •
źrzeć •
zrzędzić •
zubr •
zuch •
zuć •
zufka •
zupełny •
zwać •
zwiastować •
zwierciadło •
zwierz •
*zwnieć •
zwon •
zwurdzić •
zwyciężyć •
zwyczaj •
Zwyczaje ludowe •
zysk