Karol Marks (Lenin)/Materialistyczne pojmowanie dziejów
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Karol Marks |
| Wydawca | Spółdzielnia Wydawnicza „Książka” |
| Data wyd. | 1945 |
| Druk | Zakł. Graf. Spółdz. Wyd. „Książka“ |
| Miejsce wyd. | Warszawa — Łódź — Lublin |
| Tłumacz | anonimowy |
| Ilustrator | autor portretu nieznany |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Świadomość niekonsekwencji, niezakończoności, jednostronności dawnego materializmu doprowadziła Marksa do przekonania, o konieczności „uzgodnienia nauki o społeczeństwie z materialistyczną podstawą i przebudowania jej na tej podstawie“. Jeżeli materializm w ogóle tłumaczy świadomość przez byt a nie odwrotnie, to w zastosowaniu do życia społecznego ludzkości materializm wymagał wytłumaczenia świadomości społecznej przez byt społeczny. „Technologia, — mówił Marks („Kapitał“ t. I) ujawnia czynny stosunek człowieka do przyrody, bezpośredni proces wytwarzania jego życia, a wraz z tym i jego społecznych warunków życiowych i wypływających z nich wyobrażeń duchowych“. Wyczerpujące sformułowanie podstawowych zasad materializmu, zastosowanego do społeczeństwa ludzkiego i jego historii, dał Marks w przedmowie do pracy „Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej“ w następujących słowach:
Całokształt tych stosunków produkcyjnych tworzy ekonomiczną strukturę społeczeństwa, realną podstawę, na której wznosi się nadbudowa prawna i polityczna i której odpowiadają określone formy świadomości społecznej. Sposób produkcji życia materialnego uwarunkowuje społeczny, polityczny i duchowy proces życia w ogólności. Nie świadomość ludzi określa ich byt, lecz odwrotnie, byt społeczny ludzi określa ich świadomość. Na określonym szczeblu swego rozwoju materialne siły wytwórcze społeczeństwa popadają w sprzeczność z istniejącymi stosunkami produkcyjnymi, albo co jest tylko prawnym tego wyrazem, — ze stosunkami własności, w których łonie one się dotąd rozwijały. Z form rozwoju sił wytwórczych stosunki te zamieniają się w ich kajdany. Wówczas następuje epoka rewolucji socjalnej. Wraz ze zmianą podłoża ekonomicznego odbywa się mniej lub bardziej szybko przewrót w całej olbrzymiej nadbudowie. Przy rozpatrywaniu takich przewrotów należy zawsze odróżnić przewrót materialny w warunkach ekonomicznych produkcji, dający się stwierdzić ze ścisłością nauk przyrodniczych, od form prawnych, politycznych, religijnych, artystycznych lub filozoficznych, krócej: od form ideologicznych, w jakich ludzie uświadamiają sobie ten konflikt i zwalczają go.
Odkrycie materialistycznego pojmowania dziejów, a raczej konsekwentne kontynuowanie, rozszerzenie materializmu na dziedzinę zjawisk społecznych usunęło dwa główne braki poprzednich teorii historycznych. Po pierwsze, w najlepszym razie rozpatrywały one tylko ideowe motywy działalności historycznej ludzi, nie badając tego, co wywołuje te motywy, nie pojmując obiektywnej prawidłowości w rozwoju systemu stosunków społecznych, nie dostrzegając korzeni tych stosunków w stopniu rozwoju materialnej produkcji; po drugie: poprzednie teorie nie obejmowały właśnie działań mas ludności, podczas gdy materializm dziejowy po raz pierwszy dał możność badania z przyrodniczo — historyczną ścisłością warunków społecznych życia mas i zmiany tych warunków. Przedmarksowska „socjologia“ i historiografia w najlepszym razie dawały nagromadzenie surowych faktów, zebranych fragmentarycznie, i obraz poszczególnych stron procesu historycznego. Marksizm wskazał drogę do wszechogarniającego, wszechstronnego badania procesu powstawania, rozwoju i upadku społeczno-ekonomicznych formacji, rozpatrując całokształt wszystkich sprzecznych tendencji, sprowadzając je do ściśle dających się ustalić warunków życia i produkcji różnych klas społeczeństwa, usuwając subiektywizm i dowolność w wyborze poszczególnych idei „przewodnich“, lub w ich interpretowaniu, obnażając korzenie wszystkich bez wyjątku idei i wszystkich różnorodnych tendencji w stanie materialnych sił wytwórczych. Ludzie sami tworzą swą historię, lecz co określa motywy ludzi, mianowicie mas ludzi, co wywołuje starcia sprzecznych idei i dążeń, jaki jest całokształt wszystkich tych starć całej masy społeczeństw ludzkich, jakie są obiektywne warunki wytwarzania materialnego życia, tworzące podstawę całej działalności historycznej ludzi, jakie jest prawo rozwoju tych warunków, — na wszystko to zwrócił uwagę Marks i wskazał drogę do naukowego badania historii, jako jednolitego procesu, prawidłowego w całej swej olbrzymiej różnorodności i sprzeczności.
