Geopolityka (Sykulski)/Geopolityka polska po 1989

Dodaj linki
Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
<<< Dane tekstu >>>
Autor Leszek Sykulski
Tytuł Geopolityka
Wydawca Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o.
Data wyd. 2014
Miejsce wyd. Częstochowa
Źródło Skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››


3.5. Geopolityka polska po 1989 r.

Przemiany polityczno-ustrojowe, jakie dokonały się w Polsce po 1989 r. miały wpływ na kierunek rozwoju polskiej myśli geopolitycznej. W pierwszym rzędzie odnosiły się do kształtowania samoidentyfikacji regionalnej. W okresie PRL-u Polskę klasyfikowano jako część Europy Wschodniej. Takie ujęcie zaczęło ustępować pojęciom Europy Środkowej i Europy Środkowo-Wschodniej. Zakończenie zimnej wojny i upadek prostego podziału na dwa bloki polityczno-militarnej wpłynął na wyróżnianie nowych regionów polityczno-geograficznych. Oprócz klasyfikowania Polski jako Europy Środkowej i Europy Środkowo-Wschodniej, zaczęły się także pojawiać głosy o przynależności naszego kraju do Europy Bałtyckiej, a także – w nawiązaniu do koncepcji przedwojennych – Międzymorza[1].
 W rozważaniach na temat położenia geopolitycznego Polski powróciły także spory o charakter geograficzny ziem polskich. Marcin Rościszewski – na kanwie polskiej tradycji geopolitycznej – stworzył koncepcję Via Intermare, korytarza geograficznego między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym, który stanowi naturalny pas komunikacyjny na osi Gdańsk – Odessa. W ocenie polskiego geografa, Via Intermare może stać się także płaszczyzną sojuszu geopolitycznego między Polską a Ukrainą. Rościszewski postulował budowę na tym obszarze nowego gazociągu, łączącego interesy polsko-ukraińskie[2].
 Na podstawie polskiej tradycji geopolitycznej powstawały także nowe koncepcje. Jedną z nich jest koncepcja „Wyżyny Polskiej” Tomasza Otremby. Opierając się na dorobku Andrzeja Piskozuba, Otremba uważa, iż największym zagrożeniem dla państwa polskiego jest usytuowanie komunikacyjne Polski „w przeciągu” między Niemcami a Rosją. Postuluje zatem, w nawiązaniu do koncepcji Andrzeja Piskozuba, zmianę systemu komunikacji krajowej, która pozwoliłaby wyodrębnić nasz kraj jako podmiot komunikacyjny. Koncepcja „Wyżyny Polskiej” zakłada koncentrację infrastruktury transportowej wokół Łodzi. Obwodnice transportowe wokół centrum kraju rozchodzić miałyby się promieniście w kierunku głównych metropolii (Gdańska, Katowic, Warszawy, Białegostoku, Lublina itd.). Taka konstrukcja pozwalałaby na odejście od traktowania Polski jako kraju „przejściowego”[3].
 Od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku strategicznym celem większości elit politycznych RP stało się członkostwo w NATO i Unii Europejskiej. Dążenie do integracji z politycznymi, gospodarczymi i militarnymi strukturami Zachodu stało się jednym z oficjalnych celów polityki zagranicznej RP, trafiając do dokumentu „Założenia polskiej polityki zagranicznej”, gdzie zapisano m.in. „strategicznym celem Polski w latach dziewięćdziesiątych jest członkostwo w NATO oraz w Unii Zachodnioeuropejskiej jako europejskim filarze NATO i istotnym czynniku europejskiego systemu zbiorowego bezpieczeństwa”[4]. Ważnym elementem myśli geopolitycznej były postulaty strategicznego sojuszu Polski ze Stanami Zjednoczonymi, a także obecność amerykańskich sił zbrojnych w Europie, w tym na terytorium państwa polskiego (elementy systemu obrony przeciwrakietowej).
 Problematyka bezpieczeństwa kraju obecna była także w debatach na temat regionalnego systemu bezpieczeństwa i regionalnych formuł współpracy w tej dziedzinie. Najważniejszymi formułami regionalnej współpracy politycznej od lat dziewięćdziesiątych stały się dla Polski: Trójkąt Weimarski (Polska, Niemcy, Francja) i Grupa Wyszehradzka (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry). Mniejszą rolę odgrywały Inicjatywa Środkowoeuropejska, Rada Państw Morza Bałtyckiego. Na początku drugiej dekady XXI pojawiała się także formuła Trójkąta Królewieckiego (Polska, Niemcy, Rosja), w polityce zagranicznej propagowana przez Radosława Sikorskiego. Jej genezą teoretyczną była koncepcja Trójkąta Warszawskiego, zaproponowana w połowie lat dziewięćdziesiątych przez Longina Pastusiaka, jak forma uzupełnienia Trójkąta Weimarskiego o Moskwę. Należy to uznać jednak za margines myśli geopolitycznej lat 1989-2014, z uwagi na postrzeganie Rosji jako geopolitycznego przeciwnika wśród przeważającego grona polityków i ekspertów. Należy podkreślić, że postulaty sojuszu z Rosją, wysuwane w latach dziewięćdziesiątych XX wieku miały charakter marginalny[5].
 Jednym z najważniejszych obszarów polskiej myśli geopolitycznej po 1989 r. jest spór o kształt polskiej polityki wschodniej, dotyczący skali i stopnia zaangażowania się Rzeczypospolitej na Wschód od Bugu. Duża część polskich intelektualistów i polityków jako główne zagrożenie dla Polski upatrywało i upatruje politykę zagraniczną Federacji Rosyjskiej. Przemysław Żurawski vel Grajewski pisał np. „dla Polski głównym wyzwaniem nie są terroryści, lecz coraz bardziej autorytarna i coraz silniej ekspansywna, nie stroniąca od użycia wobec sąsiadów brutalnej siły wojskowej Rosja, ciesząca się wyjątkową pobłażliwością Niemiec, Francji, Włoch i Hiszpanii”[6]. Odżywały postulaty sojuszu między krajami Międzymorza. Andrzej Nowak pisał: „Polska, Litwa, Białoruś, Ukraina – cały ten wielki region stanowi pewną historyczną i geopolityczną konstrukcję: od czasu unii w Krewie przynajmniej”[7].
 Kluczowymi zagadnieniami stał się nie tylko stosunek do Rosji, ale także do Ukrainy, Białorusi, krajów bałtyckich oraz państw kaukaskich (np. Gruzji). Wśród części polskich polityków i intelektualistów, zwłaszcza po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, nasiliły się dążenia do pomocy Ukrainie w akcesji do NATO i UE. Koncepcja rozszerzania NATO na Wschód, ma swoje korzenie w przedwojennej koncepcji Międzymorza, a także w myśli intelektualistów, skupionych w okresie zimnej wojny wokół paryskiej „Kultury”. W powyższym kontekście dużej części polskiej sceny politycznej brała udział w wydarzeniach tzw. pomarańczowej rewolucji, które miały miejsce na Ukrainie od 21 listopada 2004 do 23 stycznia 2005 r., popierając Wiktora Juszczenkę w walce o fotel prezydencki, utożsamiając jego kandydaturę z opcją prozachodnią[8].
 Tematyka relacji polsko-ukraińskich wróciła w kontekście stosunku Warszawy do Moskwy po wojnie rosyjsko-gruzińskiej w 2008 r. Lech Kaczyński aktywnie włączył się w czasie swojej prezydentury w poparcie dla aspiracji europejskich Ukrainy i Gruzji. Ostro także potępił interwencję wojskową Rosji w Gruzji. Prowadził aktywną politykę zacieśniania relacji z krajami Europy Środkowo-Wschodniej oraz krajami kaukaskimi (Gruzja, Azerbejdżan)[9].
 Konflikt kaukaski z 2008 r. wpłynął w sposób znaczący na rozwój polskiej myśli geopolitycznej i ożywienie badań naukowych w zakresie geopolityki. Jeszcze większym impulsem do jej rozwoju stał się konflikt na Ukrainie, zapoczątkowany kryzysem krymskim na początku 2014, który następnie rozprzestrzenił się na wschodnie części tego państwa. Od tego momentu aktualność geopolityki stała się oczywista nie tylko dla wąskiego grona specjalistów w tej dziedzinie.





  1. ↑ L. Sykulski, „Polska między Wschodem a Zachodem”. Spór o definicję regionu w polskiej myśli geopolitycznej po 1989 roku, „Racja Stanu” 2012-2013, nr 1-2, s. 33-43.
  2. ↑ M. Rościszewski, Pomost bałtycko-czarnomorski a europejskie procesy integracyjne, [w:] J. Kitowski (red.), Problematyka geopolityczna Europy Środkowej i Wschodniej, Rzeszów 1999, s. 27-28.
  3. ↑ T. Otremba, Wyżyna polska. O zachowaniu całości i niepodległości Polski, Gdańsk 1997, s. 248-253.
  4. ↑ R. Zięba, Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie, Warszawa 2010, s. 84-87.
  5. ↑ L. Pastusiak, Rozważania o polityce zagranicznej, [w:] E. Haliżak, (red.), Bezpieczeństwo Narodowe Polski: geopolityczne i geoekonomiczne uwarunkowania, Toruń 1995, s. 49-51; S. Bieleń: Trialog niemiecko-polsko-rosyjski, czyli o idei „trójkąta kaliningradzkiego”. „Polski Przegląd Dyplomatyczny”, nr 2/2012, s. 5-6; http://www.msz.gov.pl/pl/p/mszpl/aktualnosci/wiadomosci/wizyta_ministra_spraw_zagranicznych_rp_w_krolewcu
  6. ↑ P. Żurawski vel Grajewski, Geopolityka – siła – wola. Rzeczypospolitej zmagania z losem, Kraków 2010, s. 166.
  7. ↑ A. Nowak, Europa Wschodnia – polskie pytania o Europę i jej Wschód (po 10 kwietnia 2010 roku), [w:] J. Kloczkowski (red.), Polska w grze międzynarodowej. Geopolityka i sprawy wewnętrzne, Kraków 2010, s. 16.
  8. ↑ Zob. np. R. Potocki, A. Stec, L. Kucz, Lekcja Majdanu. Polskie czasopiśmiennictwo wobec pomarańczowej rewolucji, Częstochowa 2008.
  9. ↑ R. Grodzki, Polska polityka wschodnia w okresie koabitacji po 2007 r., „Przegląd Zachodni” 2009, nr 3, s. 31-55.





Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Geopolityka_(Sykulski)/Geopolityka_polska_po_1989&oldid=1374034”