Geopolityka (Sykulski)/Cechy myślenia geopolitycznego
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Geopolityka |
| Wydawca | Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o. |
| Data wyd. | 2014 |
| Miejsce wyd. | Częstochowa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Geopolityka analizuje każdą rzeczywistość polityczną przede wszystkim przez pryzmat czterech kategorii:
- • wielkoprzestrzennej,
- • długookresowej,
- • procesualnej,
- • realistycznej.
- • wielkoprzestrzennej,
Analizy i badania geopolityczne cechuje myślenie w skali kontynentalnej i globalnej. Geopolitycy wiążą lokalne aspekty polityczne z kontekstem wielkoprzestrzennym – regionalnym, kontynentalnym i globalnym. Nazywamy to spojrzeniem planetarnym. Przestrzeń w rozumieniu geopolitycznym ma charakter wielowymiarowy. Geopolitycy nie ograniczają analizy przestrzeni wyłącznie do wymiaru geograficznego. Równie ważnym elementem nowoczesnych badań jest uwzględnianie czynnika informacyjnego (geopolityka informacyjna, wojny informacyjne) oraz wyścigu naukowo-militarnego w kosmosie. W powyższym kontekście prefiks „geo” jest tylko symbolicznym ujęciem przestrzeni, która rozumiana jest polifonicznie.
W odróżnieniu od geografii politycznej, geopolityka wartościuje przestrzeń. Wyznacza np. przestrzenie centralne, peryferyjne, aktywne, pasywne, rdzeniowe (np. Heartland), zapasowe (np. Hinterland) itd. Adolf Grabowsky pisał w 1933 r., że geografowie opisują Ziemię i jej właściwości jako statyczne, podczas gdy geopolityka dostrzega „dynamikę przestrzeni”, to co zmienne, co dla każdej epoki historycznej, dla każdej koniunktury i wreszcie dla każdego ośrodka siły ma inne znaczenie[1]. Elementem nierozłącznym badań geopolitycznych jest obrazowanie, w którym na mapach wyznaczane są punkty krytyczne, regiony, makroregiony, panregiony, sworznie, zworniki, bufory itp. Ich punktem wspólnym jest nadawanie znaczenia wartościującego przestrzeń z punktu widzenia panowania nad naszą planetą.
Myślenie geopolityczne ma charakter długookresowy. Celem takiego spojrzenia jest próba uchwycenia najważniejszych procesów dziejowych, zarysowanie głównych cyklów koniunkturalnych w historii. Geopolitycy dążą do szczegółowego określenia przyczyn i skutków powstawania i upadku państw, imperiów, mocarstw, bloków polityczno-militarnych. W tym ujęciu często używanym pojęciem jest „długie trwanie” (longue durée), wprowadzonym przez francuską szkołą historyczną Annales.
Z tej perspektywy pojedyncze wydarzenia nie podlegają szczegółowym badaniom geopolitycznym; geopolitycy pozostawiają ich analizę innym dyscyplinom i paradygmatom nauk społecznych (np. politologii czy historii). Wiedza o przeszłości rozpatrywanej w kategoriach procesów stanowi jedynie konieczne narzędzie dające możliwość prognozy przyszłych trendów politycznych.
W odróżnieniu od geografii politycznej geopolityka nie koncentruje się na teraźniejszości. Jej kluczową cechą jest zorientowanie w przyszłość. Z geopolitycznego punktu widzenia nie występuje statyczny układ międzynarodowy. Geografia polityczna opisując strukturę polityczną na Ziemi w niewielkim wycinku czasowym, nie stawia przy tym pytań o przyczyny takiego, a nie innego stanu. Geopolityka bada genezę konfliktów międzynarodowych oraz perspektywy formowania się takiego, a nie innego ładu międzynarodowego. Za Adolfem Grabowskim można jeszcze raz powtórzyć, że geopolityka bada „dynamikę przestrzeni”. Nie istnieje dla niej teraźniejszość, istnieje tylko przeszłość, jako źródło wiedzy o procesach przyczynowo-skutkowych i cyklach koniunkturalnych, tendencjach czasowo-przestrzennych oraz przyszłość. W tym kontekście historia i geografia stanowią dla geopolityki takie same narzędzia (nauki pomocnicze), jakimi dla inżynierów są matematyka czy fizyka.
Badania geopolityczne mają charakter procesualny. Geopolitycy nie koncentrują się na pojedynczych wydarzeniach (fenomenach), ponieważ – w kategoriach długiego trwania – nie mają one większego znaczenia. Geopolityk nie może być „zakładnikiem bieżących wydarzeń”. Analizy geopolityczne nie są wynikiem obserwacji pojedynczych wydarzeń i decyzji politycznych, nie są wypadkową analizy wypowiedzi polityków. To domena innych nauk o polityce oraz dyplomacji.
Tab. 2. Różnice między geopolityką a geografią polityczną
Geopolityka
|
Geografia polityczna
|
Należy do nauk politycznych.
|
Należy do nauk geograficznych.
|
Bada wpływ przestrzeni na politykę państw.
|
Bada wpływ państwa na przestrzeń geograficzną.
|
Narzędzia badawcze oparte na aparacie nauk politycznych, geograficznych, historycznych, wojskowych i ekonomicznych.
|
Narzędzia badawcze oparte na aparacie geografii społeczno-ekonomicznej.
|
Ukierunkowana w przyszłość.
|
Ukierunkowana na „teraźniejszość”.
|
Interesują ją relacje między ośrodkami siły.
|
Interesuje ją opis przestrzeni geograficznej w obrębie państw i innych jednostek politycznych ujętych prawem międzynarodowym.
|
Przedmiotem badań jest realny układ sił. Rola prawa międzynarodowego rozpatrywana jest jako element wtórny.
|
Punktem wyjścia badań jest podział polityczny, oparty na prawie międzynarodowym.
|
Zainteresowana genezą konfliktów i przemian politycznych.
|
Zainteresowana wyłącznie opisem współczesnego układu politycznego.
|
Spojrzenie dynamiczne
|
Spojrzenie statyczne
|
Jest wykorzystywana jako „podręcznik władzy” („nauka o władzy i dla władzy”)
|
Jest wykorzystywana jako podręczny „atlas” oficjalnego podziału politycznego globu.
|
Rozumowanie geopolityczne ma zawsze charakter spojrzenia realistycznego. Ujęcie to zakłada odrzucenie jakichkolwiek aksjomatów doktrynalnych czy ideologicznych. Częstokroć wiąże się to z pominięciem aspektów etycznych w polityce (odrzucenie aksjologii), bądź też uwzględnianie odrębnych konwencji etycznych przynależnych sferze polityki. Karl Haushofer nazwał geopolitykę „sumieniem geograficznym państwa”. Jednak należy pamiętać, że w rozumieniu geopolitycznym przestrzeń jest amoralna, nikt nie może postawić jej przed żadnym trybunałem. Globalny układ sił oraz interesy uczestników systemu międzynarodowego mają charakter labilny. Geopolityka ujmuje rzeczywistość jako pole nieustannej rywalizacji, konfrontacji, której celem jest walka o zdobycie tego, co jest istotą polityki, czyli przewagi. Geopolityka praktyczna odrzuca sentymentalne przymierza, w których jedyną nagrodą za poświęcenie jest świadomość spełnienia dobrego uczynku. Wszelkiego rodzaju idee i ideologie mają w geopolityce charakter instrumentalny, są traktowane przedmiotowo, służą realizacji konkretnych interesów.
Jednym z kluczowych zadań geopolityki jest uchwycenie głównych wektorów układu sił w przestrzeni. Geopolityka – w odróżnieniu choćby od prawa międzynarodowego – nie traktuje państw ani organizacji międzynarodowych w kategoriach egalitarnych. Wręcz przeciwnie, ustanawia ich ścisłą hierarchię. W odróżnieniu od geografii politycznej, geopolityka pomija w swoim obrazowaniu państwa marginalne, nie liczące się w danym układzie sił. Eksponuje natomiast liczących się graczy, stosując przy tym ścisłą ich gradację. Podkreśla przy tym obszary i kierunki konfrontacji. Geopolitycy w swoich badaniach i analizach koncentrują się na ujmowaniu nie tylko samych państw, ale przede wszystkim ośrodków siły.
Geopolityka postuluje uprawianie polityki realnej. Paradygmat realistyczny jest zatem jednym z fundamentów tej dziedziny refleksji politycznej. Postulaty polityki realnej w kontekście geopolityki i geostrategii możemy sformułować w kilkunastu najważniejszych punktach:
- • Głównym napędem polityki jest żądza władzy, która jest silniejsza niż jakiekolwiek inne dążenie człowieka i jest dążeniem odwiecznym. Naczelnym celem geopolityki praktycznej jest walka o przetrwanie i walka o uzyskanie przewagi.
- • W geopolityce rozróżnienie między wojną a pokojem jest wyłącznie konwencją terminologiczną. Rywalizacja, dążenie do uzyskania przewagi ma charakter permanentny. Działania zbrojne (w tym wojna) są jedynie jednym z instrumentów rywalizacji.
- • Polityka jest sztuką tego co możliwe. Cel realny, to cel osiągalny. Jeśli nie można prowadzić takiej polityki, jakiej by się chciało, należy prowadzić taką, jaką można. Najważniejszą cechą polityka jest skuteczność w działaniu.
- • Moralność i etyka nie jest kategorią geopolityczną. W polityce celem nie jest posiadanie racji, lecz realizacja interesów. Liczą się realne osiągnięcia, nie motywy, nie idee, nie wyobrażenia, lecz konkretne interesy i „twarda rzeczywistość” i osiąganie przewagi. Każdy ośrodek władzy jest zorientowany na swoje interesy.
- • W geopolityce słowa i podpisane traktaty nie mają realnej wartości. Namacalną wartością jest siła (potęga), rozumiana jako zdolność do kształtowania otoczenia międzynarodowego danego ośrodka siły, zgodnie z jego wolą. O pozycji międzynarodowej decyduje zdolność do narzucenia swojej woli innym.
- • W geopolityce sukces nigdy nie jest ostateczny, porażka nigdy nie jest totalna.
- • Rywalizacja geopolityczna to sztuka wprowadzania w błąd. Najwyższym zwycięstwem w geopolityce jest osiągnięcie celu politycznego bez użycia siły militarnej.
- • Sojuszników należy szukać blisko, wrogów daleko. „Wróg mojego wroga jest moim sojusznikiem”. W geopolityce nie ma przyjaciół ani wrogów. Istnieją wyłącznie sojusznicy i przeciwnicy. W geopolityce nie ma wiecznych przymierzy. „Chcesz pokoju, szykuj się do wojny”.
- • Partykularne wartości i interesy nie mogą pretendować do miana uniwersalnych.
- • Potęga to wypadkowa potencjału oraz zdolności do jego skutecznego wykorzystania.
- • Rywalizacja o zasoby materialne ma charakter wtórny. Naczelnym celem geopolityki jest panowanie nad noosferą, „płaszczem mentalnym Ziemi”, sferą świadomości społeczeństw.
