Encyklopedja Kościelna/Chemnitz Marcin

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[259] Chemnitz Marcin, ur. 9 List. 1522 w Treuenbriezen, w starej Marchji brandeburskiej, był synem fabrykanta sukna, od r. 1539 do 1546 w Magdeburgu, Frankfurcie n. Odrą i w Wittenberdze uczył się szczególniej języków starożytnych, matematyki i astrologji, spełniając także obowiązki korepetytora, aby sobie utrzymanie zapewnić. Wojna smalkaldzka (1547) wygnała go z Wittenbergi do Królewca, gdzie Jerzy Sabinus, krewny jego, a zięć Melanchtona, był rektorem nowozałożonego uniwersytetu. Tu wydał Ch. swoje Praedictiones astrologicae, przez co zyskał sobie łaskę księcia Albrechta pruskiego, który go swoim kosztem na magistra promować kazał. Utrzymywał się tu z kierowania studjami polskiej szlacheckiej młodzieży; później otrzymał posadę nauczyciela przy jednej ze szkół tamecznych. R. 1549 towarzyszył Jerzemu Sabinusowi do Wirtembergi, gdzie dawniej już znany mu Melanchton, w liście piękną greczyzną pisanym, dał mu rady jak ma studjować teologję. Zaraza, jaka wybuchła w Królewcu, skłoniła go do porzucenia posady nauczycielskiej; wówczas książę, któremu Chemnitza kalendarze na lata 1549 i 1550 szczególnie się podobały, mianował go bibljotekarzem swojej nowozałożonej bibljoteki. Nowe to miejsce dało mu upragnioną sposobność do patrystycznych i dogmatycznych studjów; w trzy lata potém, 1553, znajdujemy go pomiędzy przeciwnikami Osiandra (ob.). Gdy tego ostatniego stronnictwo przez jakiś czas miało górę, wziął dymisję, wrócił się znowu do Wittenbergi i wszedł w bliższe stosunki z Melanchtonem, któremu też, 1554, towarzyszył na zjazd do Naumburga. Za radą Melanchtona rozpoczął w Wittenberdze odczyty o jego: Loci communes theologicarum rerum, gdy wezwano go na koadjutora do Brunszwiku. Tu, awansowawszy zczasem na pastora i superintendenta, pisał wiele. Wydał najprzód: Fundamenta sanae doctrinae de vera et substantiali praesentia, exhibitione et sumtione Corporis et Sanguinis Domini in Coena, Lips. 1561, stając w obronie nauki Lutra o [260]Eucharystji przeciw kalwinistom. R. 1560 jezuici z Kolonji wydali: Censura de praecipuis doctrinae coelestis capitibus, wystosowaną przeciw katechizmowi Jana Monheima z Dysseldorfu, p. t. Doctrina coelestis. Wziął ztąd pochop Chemnitz do ostrego napadu na jezuitów, w książce p. t.: Theologiae jesuitarum capita ex quadam ipsorum censura, quae Coloniae anno 1560 edita est, adnotata. 1562. Odpowiedział na tę książkę najprzód Jan Alber (po niemiecku), a w krótce potém Andrada (ob.) z Koimbry. Ch. odpowiedział na to dziełem: Examen Concilii Tridentini quadripartitum, którego I część wyszła 1565, II 1566, III i IV 1573. Polemiczne to dzieło, stawiające Chemnitza w pierwszym rzędzie protestanckich teologów XVI w., z wielkim wysiłkiem erudycji stara się zbić wszystkie dekrety soboru tryd. Katolicy nie pozostali dłużni w odpowiedzi: Andrada przygotował replikę, a choć zmarł nagle 1577, dzieło jego wyszło następnego roku (ob. I 223). Jodok Ravenstein, prof. teologji w Lowanjum, wydał poprzednio: Propugnaculum Concilii Trident., Lovanii 1577. Przeciw Chemnitzowi pisali jeszcze: Grzegorz z Walencji (De rebus fidei hoc tempore controversis 1591), Bellarmin (Controvers. libri IV), a także nieszczęsny Juljusz Cezar Vanini: Apologia Concilii Tridentini contra Chemnitium, którą miał w Paryżu napisać, i Marcin Gärtner: Chemnitius reformatus, 1666. Ch. po wydaniu wyżej wzmiankowanych pism, a także innych, jak np. De duabus naturis Christi, 1570, nabrał wielkiego znaczenia u książąt luterskich, a zatém i wpływu na zdogmatyzowanie nowej nauki i urządzenie nowego kościoła. I tak, widzimy iż r. 1567, wraz ze swoim kolegą Joachimem Mörlinem, pracuje w Królewcu nad Corpus doctrinae Prutenicum (ob. Corpus doctrinae); w tymże r. mianowany superintendentem Brunszwiku, kieruje sprawami kościelnemi nietylko miasta i kraju, ale całej Niższej Saksonji. Jego redakcji jest „Porządek kościelny dla Brunszwiku“ (Kirchenordnung für Braunschweig, 1569), przyjęty 1571 na zjeździe w Wolfenbüttel, a będący następnie podstawą Corpus doctrinae Julium. On także, napisał: Fürnehmste Lehrstücke der christlichen Lehre, wie darinnen die Pastores examinirt und unterwiesen werden, Wolfenbüttel 1569. Brał udział we wszystkich kollokwjach i zjazdach swego czasu. Getynga, Halla i Lubeka do niego udawały się o radę w sprawach kościelnych. Brał też, wraz z Jakóbem Andreae (ob.), główny udział w przygotowaniu, zredagowaniu i wprowadzeniu formuły zgody (ob. Corpus doctrinae), za co go kalwiniści mocno ganili. Chociaż przyjaciel i uczeń Melanchtona, trzymał się on stale luteranizmu, sprzeciwiając się wszelkim dalszym innowacjom. Na dwa lata przed śmiercią († 8 Kwietnia 1586) złożył Ch. swój urząd. Jeszcze 1584 r. napisał dla landgrafa heskiego opinję o kalendarzu gregorjańskim i na tém karjerę swoją literacką zakończył, czém ją był zaczął. Dopiero po śmierci jego, wyszły jego: Loci theologici in quibus Ph. Melanchtonis Loci Communes rerum theologicarum perspicue explicantur et quasi integrum doctrinae christianae corpus ecclesiae Dei sincere proponitur. Cur. Policarpo Lysero, 1591. Ma w tém dziele wzgląd na historję dogmatów, ale praca ta nieskończona i, według zdania samego Chemnitza, trzeba ją uzupełniać z jego Examen Conc. Tridentini, p. III i IV. W wyd. 1623 jest także jego: Oratio de lectione Patrum. Także po śmierci wydano jego: Harmonia quatuor Evangelistarum, przez Polikarpa Lysera prowadzona dalej, a ukończona przez Jana Gerharda. Wiele jeszcze innych jego prac wydano dopiero po śmierci. Nie można Chemnitzowi odmówić uczoności [261]i umiarkowania, niezwykłego w owe czasy. Katolicy nazywali go alter Martinus (Lutherus), widząc w nim jeden z filarów luteranizmu. Arnold w swojej Kirchen und Ketzerhistorie, t. XVI, zarzuca mu, że znaczne pozostawił bogactwa. Z krewnych jego zyskali pewną głośność jego dwaj synowie: Marcin, prawnik, ur. 1561 † 1627, i Paweł, kanonik w Brunszwiku, ur. 1568 † 1614. Następnie jego wnukowie z Marcina: 1) Bogusław Filip, ur. 1605 † 1678, szwedzki historjograf; 2) Jan Fryderyk, ur. 1611 † 1687, pracował nad historją Meklemburgji. Nakoniec jego prawnuk Chrystjan, ur. 1615 † 1666, profesor teologji w Jenie. Cf. Autobjografja Chemnitza wydana p. L. P. Zeisolda. W. B.