Śpiewy historyczne (Niemcewicz)/Rzut oka nad stanem Polski, w czasie rozdzielenia iéy między synów i potomków Krzywoustego
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Władysław Łokietek |
| Pochodzenie | Śpiewy historyczne |
| Data wyd. | 1816 |
| Druk | Drukarnia nro 646 przy Nowolipiu |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
 Galeria grafik w Wikimedia Commons
| |
 |
|
Od śmierci Bolesława Krzywoustego i podziału monarchii na cztéry części w 1138 aż do śmierci Łokietka r 1333, przeciąg blisko dwóch wieków, smutny wystawia obraz uczuciom i uwadze Polaka. Państwo tak w granicach swoich za Chrobrego, Krzywoustego obszerne, tak straszne sąsiadom, zamiast ustalenia bytu i przewagi swoiéy, przez rozszerzenie oświaty publicznéy, przez postępy w przemyśle, rolnictwie handlu, i tym wszystkim, co narody czyni kwitnącemi, nieszczęsnym błędem podziału wstecz cofnęło wzrastaiącą pomyślność, i do pierwiastkowéy wróciło się niemocy. Czytaiąc dzieie czasów tych, morduie się pamięć likiem imion rozkrzewionego Piastów pokolenia; trapią umysł niezgody ich i toczone bez pożytku woyny. Znikła wpamieci tych xiążąt, wspólna oyczyzna, szlachetna pycha przywiązana do tego imienia Polska: każdy z nich osobistą zaślepiony wyniosłością, mniéy dbał o uszczęśliwienie xięstwa swego, iak o rozszerzenie granic przywłaszczeniami na drugich; ztąd naiazdy silnieyszych lub śmielszych, a słabszych udawanie się o pomoc do obcych. Naywiększe w tak długich sporach nieszczęście, że z tego tłumu xiążąt, nie powstał żaden wielki człowiek, któryby wyższością geniuszu, śmiałością w przedsięwzięciu uprzątnął zawady, podbił i czasy i ludzi, i wiedział iak panem się stawać. Sama mierność w następcach Krzywoustego, przedłużyła stan nikczemności i ciężkie narodu klęski. Złączona niegdyś w ręku iednego Monarchy władza, powaga i okazałość tronu, dziś zdrobniona i osłabiona, nie wzbudzała w poddanych ani uszanowania, ani boiaźni. Dany przykład przez samych xiążąt szukania w urazach swoich u postronnych pomocy, przeniósł się do poddanych, stał się straszną przeciw tronowi bronią: użyli iey Sieciech, Griff, Szamotulski, i inni. Raz wywrócony porządek następstwa, ustawne xiążąt wydzieranie sobie berła, przez nichże samych w zamiarach tych szukane od możnych wsparcia, dało im poznać ich przeważność, i siłę: wkrótce i sami spychać z tronu Monarchów i berła podług woli swoiéy rozdawać zaczęli. Położyło temu koniec wygaśnienie kilku linii Piastów, i dzielność Łokietka, lecz raz przykład ten zagnieżdżony w umyśle szlachty, niezatarł się przez wieki, stał się nakoniec pod imieniem konfederacyi prawem, a prawo to ostatecznéy zguby naszéy przyczyną. Korzystali sąsiedzi z rozdwoienia i niezgod Piastów, dom Brandeburski z znacznéy części Wielko-Polski, utworzył nową Marchiią; Duńczycy i Niemcy posiedli Pomorskich Słowianów. Na dopełnienie nieszczęść, powstali nieznaiomi dotąd przeważni nieprzyiaciele. Krzywousty dzierżąc w ręku swych wszystkie narodu siły, mógł był wstrzymać nawałe Tatarów, odeprzeć naiazdy Litwy, Ruś w posłuszeństwie zachować, ani potrzebował iak słaby xiąże Mazowiecki sprowadzać Niemców, Krzyżaków, by granic swych bronić; lecz bezsilni i niezgodni xiążęta, w spólném nawet niebezpieczeństwie, nie umieiący się znosić, gdy walczą osobno, pokonani są wszyscy. Jednakże o srogie wieków tych klęski, mniéy narod nasz, mniéy ludzi, iak czasy obwiniać należy. Widzimy podobne działy i podobne ich skutki, i po innych w Europie kraiach. Był to hołd, który ciemnota, nieprzezorność, doświadczeniu wypłacić musiała; szczęśliwe kraie, które prędzéy postrzegły się w tych błędach, i przekonać się umiały, że iedność tylko naywyższéy władzy przy rozsądnym udziale wolności, niepodległość narodu stale zabezpieczyć mogą.
