inscbriften (ib. 186 7). Oprócz tego jest znaczna liczba pojedyńczych napisów i t. p. pomników, z Osobna wydanych, lub w pismach perjodycznych, przez znakomitych egiptologów, do których zaliczają się: Seyffarth, Chabas, Ticomte Ernmanuel de Rougć, Jakób de Rougć, Birch, Mariette, Leeman, Uhlemann i inn. Streszczenie rezultatów historycznych z prac ogiptolo-gów ma Franc. Lenormant (Manuel d'histoire ancienne de fOrient, tom I Paris 1869 s. 311 — 552), Uhlemann (Handb. der dgypt. Alterthnms-Icunde, Lipsk 1858 cz. II—IV). Stosunek egiptologji do Biblji dobrze przedstawia kard. Wiseman (Discours sur les rapports etc., disc. 8 i 9); cf. Ebers, Aegypten und die Bttchcr Moses t. I (więcej nie wyszło), Lipsk 1868; Hengstenberg, Die Bucher Moses nnd Aegypten, 1841. Nie wszystkie okresy historji egip. mają taką liczbę pomników, aby z nich cala historją została rozjaśnioną. Najdawniejsze pomniki pochodzą dopiero z ostatnich czasów trzeciej dynastji ManethOna (pomniki z Sakkarah, opisane przez Mariett'a w Reoue archeol. 1869; Lepeius, Den km.ller, cz. II tabl. II a.); o dwóch pierwszych dynastjach prawie nic nie wiadomo, nie przechowa! się bowiem z ich czasów żaden pomnik (De Rouge, Recherches sur les monuments qu'on peut attribuer aux premićres dynasties de Ma-nethon, Paris 1 866). Dzieje dynastji XII—XVIII są bardzo mało rozjaśnione, a prawdopodobnie mają ono związek bezpośredni z pobytem Izraelitów w Egipcie. Mało też mamy pomników z wieków VI do IV (włącz.) przed Chr., więcej z czasów, kiedy panowali Ptolemeusze. Trzeba mieć i to na uwadze, że we wszystkich pomnikach egip. trudno się spotkać z czemś niepochlebnem dla Faraonów, lub narodu egipskiego, a ztąd opowiadania o świetnych wyprawach ledwo może w polowie zasługują na wiarę. Naprzykład o wyjściu Izraelitów z E. (ob. Czerwone Morze;, ponieważ to byt wypadek pojedyńczy i połączony z klęską wojska egip., pomniki krajowe najgłębsze zachowują milczenie; przeciwnie zaś mówią nieraz o najeździe Hyksosów, bo najazd ten trwał dtugo i zakończył się zwycięztwem ze strony Faraonów. Owszem, znajdujemy ślady, że cudowne zdarzenia z historji biblijnej Egipcjanie sobie przywłaszczali. Tak up. to, co I Iteg. 4, i — 6, 12 opowiada o zabraniu i odesłaniu Arki przez Filistynów, znajdujemy przekształcone w jednem piśmie z czasów Ramsesa XII (ok. r. 1150 przed Chr.), z dynastji XX- Według egipskiego opowiadania, Ramses udał się byl z wojskiem do Mezopotamji, gdzie spotkał córkę pewnego księcia i poślubił. W kilka lat potem, gdy Ramsei przebywa! w Tebach, zachorowała siostra żony królewskiej, druga córka owego księcia z Mezopotamji. Lekarz posłany z Teb nic nie pomógł. W 11 lat potćm wysiano świętą skrzynię jednego z bożków te-bańskich i ta uzdrowiła księżniczkę. Teść Ramsesa cudowną skrzynię zatrzymał przy sobie i nie myślał o jej oddaniu; lecz po trzech latach bóstwo dało mu upomnienie we śnie i zesłało chorobę. Przestraszony książę czemprędzej skrzynię odesłał (De Rouge, Etude sur une stele de la bibIiotbeque imperiale, Paris 1858). Podobnież, straszną klęskę arinji sen-nacherybowej (ob.) Egipcjanie przypisywali ogromnej ilości myszy,zesłanych przez obrażone bóstwa egipskie (Herodot. I 141). Zresztą, jakkolwiek pomniki egipskie są autentycznemi i wiarogodnemi, zachodzi nieraz trudność w ich odczytywaniu, z powodu zawiłych komplikacji dawnego pisma egipskiego. Pismo Egipcjanie mieli trojakie: hieroglifiezne, hieratyczne i de-motyczne. Pierwsze, najdawniejsze, używane było przeważnie na pomni-
