niektórzy.—IV. Kto obowiązany do dziesięciu opisują kanony. Zwyczaj ma i tutaj pewne znaczenie. W ogóle zaś mówiąc, wszyscy wierni w parafji, jeśli nie są wyjęci szczególowem prawem, winni plebanom swoim dawać dz. gruntowe i osobiste, nawet książęta i magnaci, bo prawo wyjątku nie robi. Heretyków także do osobistych dz. zapisują autorowie, z powodu, że ci dla chrztu św. podlegają Kościołowi, a choć nie przyjmują sakramentów katolickich, to z własnej ich winy pochodzi. Żydzi i niewierni nie ulegają prawu o dz. osobistych, ale dawać powinni gruntowe, bo te są ciężarem ziemi, jaką uprawiają. Duchowni wszystkich stopni, zostający bez kościoła i nie plebani, obowiązani są do obojga rodzajów dz. ze świeckich swoich zajęć i roli, posiadanej tytułem prywatnym, lub nawet beneficjum, jeśli takowa dawała dz. nim się stała kościelną. Zakonnicy dają także dz. gruntową, a według wielu, i osobistą, chyba że są od niej zwolnieni; gdy po takowej szczegółowej egzeropcji nabędą dobra z ciężarem dz., powinni ją dawać, do-pókąd Stolica Ap. i na te nie udzieli im przywileju: tak po kilkakroć zawyrokowała kongregacja soboru tryd., a między innemi i w sprawie jezuitów polskich 17 Czerw. 1 64 5 r.—-V. Uwalnia od dawania dz. 1) przywilej apostolski; gdyż Papież ma władzę dyspensowania w prawie kościelnem; ustaje jednak tenże przywilej, jak tylko zacznie stawać się szkodliwym dla kościoła parafjalnego: tak np. zakonnicy uwolnieni od dz. we wszystkich swoich dobrach, dawać je będą musieli, gdy z czasem w całej prawie parafji pozyskają grunta i przez to pozbawią plebana dziesięcin, z których miał wyłączne, lub główne środki swego utrzymania. Ustaje przywilej i przez nieużywanie go, lub raczej przez użycie przeciwne, to jest, gdy uprzywilejowani oddają mimo to dz. w ciągu lat 40. Może być także przywilej usunięty umową i ugodą stron obojga, gdy posiadający go ustąpią z prawa swego w całości lub części. 2) Zwyczaj lub przedawnienie uwalnia od dz., lecz tu potrzeba, aby duchowni mieli zkądinąd dostateczne uposażenie, oraz, aby preskrypcja opierała się na niepamiętnym czasie bez tytułu, lub 40 latach z tytułem pozornie słusznym. Ztąd te 4 sposoby uwolnienia się od dz. istnieją: privilegium pontificium, praescriptio, conventio v. pactum i voluntaria remissio. Przywilejami zakonnicy wyjęci od obowiązku dz. osobistych, także z nowin, które własnemi rękoma, lub swoim nakładem uprawią; podobnież z innych gruntów wszelkiego rodzaju, w tychże warunkach obrabianych, bądź takowe już mieli, bądź później nabyli; chcą nawet niektórzy autorowie, aby zwolnić od dziesięcin ich dzierżawców, bo przywilej zdaje się być raczej rzeczowym niż osobistym, a skoro jest ogólny, wolno go stosować także do gruntów przez zakon dla siebie wydzierżawionych (Lauretus de Franchis, Controversiar. opus, Crac. 1648 q. 72 — 75). Dziś wszystkie prawie zakony wolne są od dz., z przywilejów papiezkich po szczególe im udzielanych. Tak Adrjan IV zwolnił cystersów, templarjuszów i braci szpitalnych; tenże przywilej rozciąguię-to później do kartuzów i dominikanów; Jan XXI dał toż samo benedyktynom; Innocenty III kamedulom; Eugenjusz IV i Syxtus IV augu-stjanom; Klemens Vn kongregacji benedyktynów wallisoletańskiej; Sykstus IV zatwierdził cystersom i dominikanom, a dołożył jeszcze wszystkie gałęzie zakonu św. Franciszka i karmelitów; Marcin V r. 1420 wznowił go kartuzom; Urban VM r. 16 34 trynitarzom bosym. Zakonnice
