Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.4 233.jpeg

staniu się na wolność, 17 2 6 r. udał się do Szwecji, gdzie żył jako lekarz; ale i tu skazany został na wygnanie, za napaści swoje na ortodoksyjny i urzędowy luteranizm. Wrócił tedy do Niemiec, wałęsał się ciągle i nakoniec nagle umarł, niedaleko Hildesheimu, 25 Kw. 1 734. D. zostawił mnóztwo pism (około 70), pod względem jednakże naukowym płytkich, a styl ich zupełnie nieokrzesany. Nazwisko jego powszechnie jest znane w Niemczech i jest synonimem wartogłowa. Spis jego dziel znajduje się w Słowniku historycznym JselMa, w Historji uczonych i pisarzy hesskich Striedera. Większa część jego prac polemicznych dotyczy teologji, filozofji, medycyny i alchemji. Najzjadliwsze’ swe pisma wydał pod pseudonimem Christianus Democritus. Cf. Hoffmann, Leben u. Meinungen J. C. Dippels, Darmstadt 1783; Adeltmg, Geschichte der menschlichen Thorheiten. (Haas). X. W. M.
 Disciplina arcani, v.secreti (przykaz tajemnicy). W pierwszych wiekach Kościoła niektóre prawdy wiary trzymano w tajemnicy przed poganami, a nawet przed katechumenami (ob.). Praktykę tę nazywamy disciplina arcani. O istnieniu jej przekonywają liczne pomniki. Co do pogan: św. Cyryl aleksandr. (cont. Julian. 1. 1) oświadcza, iż milczeniem pomija trudniejsze do pojęcia rzeczy o chrzcie, „z obawy, iżby nie obraził Chrystusa, który mówi: Niedawajcie psom świętego (Mat. 7, 6),—gdyby podawał rzeczy święte do uszu obcych.“ Św. Bazyli (De Spir. S. ad Amphiloch. c. 2 7) mówi o sakramentach w ogóle: „nie przystoi puszczać w obieg na piśmie nauki o tem, czego nie wolno widzieć niewtajemniczonym.“ Orygenes, w rozprawie swej z poganinem Celsem, ze składu wiary wylicza tylko te prawdy, których nie tajono przed katechumenami: mówi przeto tylko o narodzeniu Chystusa, Jego ukrzyżowaniu i zmartwychwstaniu, o sądzie ostatecznym i o zmartwychwstaniu ciała, a milczeniem pomija Trójcę śś., bo (mówi św. Cyryli jeroz. Cateches. VI) „nigdy nie mówiono żadnemu poganinowi o wielkiej tajemnicy Ojca, Syna i Ducha Św.; nie mówimy o tem otwarcie nawet przed katechumenami, gdy zaś mówimy, czynimy to skrycie, tak, żeby zrozumieli wierni, którzy wiedzą, a ci, którzy nie wiedzą, żeby się nie zgorszyli przedwczesnćm odkryciem.“ Sozomen, pisząc Historję Kościoła, oświadcza (1. 1 c. 19), że nicejskiego składu wiary nie pomieszcza w swem dziele dla tego, że ono może wpadnie w rękę nie znającym tajemnic wiary. Ta sama praktyka zachowywała się na zachodzie. Świadczy o niej Tertuljan: ex forma omnibus mysteriis sileitii fides debeatur (z natury rzeczy wszelkim tajemnicom należy się milczenie); zkąd wyprowadza wniosek, że poganie nie mogą nic od samych chrześcjan wiedzieć, co się między tymi ostatnimi dzieje (Apolog. c. 7); zarzuca nawet heretykom, że u nich „conversatio.. sine gravitate, sine auctoritate, sine disciplina...“, że „nie wiadomo, kto u nich katechumenem, a kto wiernym, bo jedni i drudzy zarówno przybywają (na nabożeństwa), zarówno słuchają, zarówno się modlą; będą nawet rzucać święte psom i perły, choć nieprawdziwe, wieprzom, gdy poganie przybędą (na ich zebrania).“ De praescript. c. 41. Miejsce to Tertuljana bez disciplina arcani zrozumieć się nie może. Jeszcze wyraźniej o disc. arc. mówią inni Ojcowie i pisarze zachodni, jak to niżej powiemy.—Widzieliśmy, że św. Cyryl aleks. i Tertuljan wyprowadzają te praktykę ze słów Chrystusa (Mat. 7, 6). Wiadomo także z kazań apostolskich, jakie się znajdują w Act. Ap. 2, 22—36. 3, 12—26. 4, 8 — 12.