świeckich z duchownemi i duchownych z świeckiemi, o dziesięciny, summy, testamenty; o sprawy gruntowe, choćby między samymi duchownymi; o sprawy od konsystorzy odsyłane, lub w których strony forum in composito judicio dobrowolnie przyjęły; sprawy krzywd między świeckim i duchownym, sprawy o arjanizm i apostaję, o obrażenie bezpieczeństwa dóbr lub osób samych sędziów, albo o pogwałcenie swobód kościelnych (immunitates eecl.). O ustanowieniu podobnego trybunału myślało duchowieństwo koronne, gdy na synodzie djecezjalnym giezn. Uchańskiego (r. 1580) żądało, aby ciż sami deputaci, wysyłani na trybunał koronny, składali sąd duchowny. Nie przyszło jednak do tego, gdyż biskupi nie chcieli wypuścić z ręki słusznie należnej im juryzdykcji i nie dowierzali tak świeckim, jak duchownym deputatom. Sprawdziły się ich obawy: wkrótce bowiem deputaci duchowni przekraczać zaczęli granice danych sobie mandatów, a trybunał wtrącał się w sprawy do sądów duchownych wyłącznie należące, co mianowicie pod koniec rzeczypospolitej miewało miejsce. Podnosiły się wtedy głosy przeciwko władzy sądowniczej duchowieństwa, zwłaszcza o oddanie trybunałom spraw dotyczących dziesięcin i czynszów, a nawet rozwodów. Te śmiałe żądania objawił autor broszury p. t.: Memoryał z okoliczności wydanego obywatelom Ziem Czerskiej y Liwskiej to roi u 1752 o Dziesięciny pozwu, lecz odpowiedział na nie anonim w książce p. t.: Obserwacje dla objaśnienia kontrowersji <}e Evoeationibus inter statum Spiritualem et Saecularem zachodzących, z okazyi Manifestów, pozwów y rożnych Skryptów w tym czasie in publicum wyszłych, a mianowicie Memoryału na przeszłe sejmiki przedsejmowe rozesłanego, z Praw Koronnych zebrane MDCCLIII. Przytoczjmy z tego ostatniego dziełka wyjątek, który da poznać, jakie sprawy osób duchownych w koronie do trybunału należały, oraz jak się zapatrywano na deputatów czyli sędziów duchownych, biorących w trybunale udział. „Konstytucja Anni 1607, mówi autor (str. 44), wyraziła per expressum, które sprawy duchownych do trybunału przychodzące należą do decyzji deputatów duchownych razem z świeckimi, t. j. szczególnie względem wszelkich krzywd z dóbr dziecznych osób duchownych, a nie kościołom nadanych. Dobra zaś kościołom tak dawniej nadane, jako też ex commutationibus przyłączone, eo tempore ac in futurum, dawnemi prerogatywami kościelnemi zaszczycać się mają; te zaś prerogatywy nie są insze, tylko immunitas a foro saeculari, et immunitas a servitio ac oneribus publicis. Zasiadający tedy w trybunale deputaci duchowni sądzą najprzód causas ciuiles, terrestres et granitiales tam ex actoratu, quąm reatu osób duchownych, pochodzące z dóbr ich własnych dziedzicznych, a nie na kościół nadanych. Powtóre, sądzą wszystkie insze sprawy ex actoratu spiritualium o gwałt lub krzywdę dobrom na kościoły nadanym uczynioną (wyjąwszy jednak causas Decimarum ex compositione na pieniądze, także causas censuum Ecclesiasticorum, alias o Wyderkanffy, i insze sprawy, które prawo koronne, a mianowicie Konstytucja roku 16 35 excypowala, zleciwszy onychże decyzję Grodom sine appeUatione do Trybunału). Ale względem dóbr na kościół nadanych persona Spiritualis nie może ex actoratu Saecularis do trybunału być pociągniona Lege vetante, ponieważ dobra kościołom nadane nietylko nigore konstytucji roku 1543 sądowi duchownemu są podległe, ale też przez konstytucję anni 1607 przy dawnych prerogatywach i wolnościach duchownych zachowane, wyjąwszy szczegól-
