łowo to rozbiera Pitra, Études sur la collection des Actes des Saints, publiés par les Bell., Paris 1850. Spodziewać się jednak należy, że następni bollandyści brak ten uzupełnią i że, po ukończeniu całego roku świętych, nastąpią jeszcze tomy dodatkowe. Niektóre części tego zbioru wywołały ostrą polemikę (np. karmelici wystąpili w obronie Eljasza pror., jako swego założyciela); inne nawet były zakazane przez inkwizycję hiszpańską, i tak obruszyły Hiszpanów, że nawet uczony kardynał d’Aguirre (ob.) nie chciał słuchać najlepszych swych przyjaciół benedyktynów kongr. św. Maura, gdy ci wnosili do niego instancję za Papebroekiem, aby wyjednał zwolnienie zakazu; owszem, oświadczył, że wszelkiemi siłami przeszkadzać będzie rozszerzeniu tego dzieła (list Estiennot’a Klaudjusza, benedyktyna, z Rzymu 23 Wrześ. 1698 r., ap. Valery, Correspond. de Mabillon, III. 41). Bollandyści bronili się (Nic. Rayei, Examen juridico-theolog. Praeambulorum Sebastiani a S. Paulo, Antverp. 1698; Danielis Papebrochii Responsio Sebastiano a S. Paulo etc. ibid. 1696—98, 3 vol. 4°; C. Janningi, Apologia pro AA. SS., ibid. 1695, 12°; Acta SS. Bollandiniana apologeticis libris vindicata, ibid. 1755 fol. ib. Venetiis 1755. fol.) Dziś cieszy się to dzieło uznaniem powszechném, do uwielbienia dochodzącém, u wszystkich miłośników nauki, czego i nąjzawziętsi nieprzyjaciele jezuitów zaprzeć nie mogą. A lubo, przy postępie krytyki, znajdzie się nieco do poprawy w tém lub owém miejscu, to przecież całości dzieła i zasłudze boll. bynajmniej uwłaczać nie może. Literaturę tego przedmiotu, ob. Potthast. op. c. 25, Supplem. s. 8; De Backer, Biblioth. des ecrivains d. l. comp. d. J. ed. 2-a. X. W. K.
Bolonja. Początek tego miasta sięga odległej starożytności; u Etrusków zwało się Felsina. Za Tarkwinjusza Starego zdobyli je Gallowie i nazwali Bononia. W czasie drugiej wojny punickiej wpadło w ręce Rzymian. Za Nerona spłonęło, ale na nowo odbudowane przez tegoż cesarza. Prawdopodobną jest rzeczą, choć nie ma dowodu historycznego na to, że pierwszy apostoł Rawenny, ś. Apolinary, założył kościół chrześcjański w Bolonji. Katalog biskupów bolońskich wymienia jako pierwszego biskupa Zamę, konsekrowanego przez Papieża ś. Djonizjusza (259—69, ob. Baron. ad. an. 272 n. 22). Baronjusz słuszną robi uwagę, że Zama nie mógł być pierwszym biskupem, ale że był pierwszym znanym. Katalog jego poprzedników mógł zaginąć w pożarze tego miasta za Djoklecjana cesarza; ponieważ Bolonja była miastem nadzwyczaj ludném, a inne miasta włoskie, naówczas nierównie mniej zaludnione, miały już swoje stolice biskupie. Według tradycji, Zama wystawił na cześć św. Piotra kaplicę, która dała początek wspaniałej i pięknej katedrze bolońskiej. Kościół boloński święci uroczystość Zamy 24 Stycz. Z późniejszych biskupów, Euzebjusz żył za ces. Gracjana i Teodozjusza, zostawał w ścisłych stosunkach ze św. Ambrożym, który, jako owoc swej mowy o panieństwie, widział jak do Medjolanu z Bolonji przybywały dziewice, pragnące poślubić Bogu swą czystość. Euzebjusz także w tym czasie (377) przybył do Medjolanu, i o nim to wspomniał św. Ambroży w swej mowie, w słowach: Adest piscator Bononiensis, aptus ad hoc piscandi genus (lib. III De virg.). Następnie św. Ambroży udał się sam do Bolonji, gdzie, jak twierdzi (Exhort. ad Virg.), z natchnienia Bożego odszukał relikwie świętych Witalisa i Agrykoli (cf. Sigonius, De episc. bonon. lib. 1). Euzebjusz z Ambrożym znajdował się na soborze, zwołanym przeciwko arjanom
