Ta strona została przepisana.
| iest znaydowanie się ich we wszystkich pochodzących od owego źrzódlowego słowach. | die wirklich wesentlichen aufgefunden worden, hat man, wenn in allen aus demselben Stammworte abzuleitenden Wörtern die nämlichen Wurzelbuchstaben wieder finden. |
| §. 11. | §. 11. |
| Biorę na przykład słowo: unieśmiertelnić; odrzuciwszy przyimek u, negacyą nie, zakończenie trybu bezokołicznego ić, drugie zakończenie przymiotnikowe possibilitatis ln, nie zostaie iak śmiert, po Czesku bez samogłosek smrt, t. i. śmierć. Lecz gdy, iak się niżey okaże s=z; a to s czyli z iest tylko przyimkiem przydatkowym (iak widzieć w słowie zemrzeć, zmarły, zeszły, zchod, schód); ć zaś albo Czeskie t, zakończeniem rzeczownikowem; zatem cała istota tak długiego słowa unieśmiertelnić, te dwie spółgłoski m-r. | Zum Beyspiele soll und hier das Wort unieśmiertelnić (verunsterblichen) dienen. Werfe ich die Präposition u, die Negation nie, die Infinitivsendigung ić, die endignng des Adiectiui possibilitatis ln weg, so bleibt śmiert, Böhmisch ohne Selbstlauter smrt (der Tod) übrig. Da nun aber, wie unten gezeigt werden soll, das s=z ist, welches als Compositionspräposition gebraucht wird (wie aus den Wörtern zemrzeć, zmarły, zeszły, zchod, schod erhellet); das ć oder
Böhmische t hingegen, die Endigung des Substantivs ist, so besteht demnach das ganze Wesen dieses ziemlich langen Worts unieśmierielnić bloß in den beyden Mitlautern m-r. |
| §. 22. | §. 22. |
| Teraz dla proby zastanawiam się nad słowami od źrzódłowego mor, mrę, mrzeć, pochodzącemi, a miiaiąc wszelkie przydanę głoski na początku, we śrzodku i końcu tych słów, trafiłem zawsze na to m-r. Oto: | Zur Prebe will ich ietzt die von dem Stamme mor, mrę, mrzeć abzuleitenden Wörter durchgehen. Wenn ich alle Zusatzbuchtaben am Anfange, in ber Mitte und am Ende dieser Wörter weglasse, treffe ich überall auf jenes m— r. Also: |
| mor, marł, marli, mrzesz, mrę, mrzeć; morzyć; nadmarło, nademreć; obumierać; odumreć, odumierać, odumarły; pomorzyć, pomorek, pomiera, pomrzeć, pomarły; przemreć, przemierać, przymorek; umierać, umrzeć, umarły, umor; wymrzeć, wymierać, wymarły; zamierać, zamrzeć, zamarły; zemrzeć, zmierać, zmarły ; śmierć, śmiertelny, śmiertelność, nieśmiertelny, nieśmiertelność, bezśmiertelnik, pośmiertny; martwy, martwić, zmartwić, zmartwychwstanie; mord, mordować, morderz, morderca, morderstwo, zmordować, namordować, pomordować, wymordować, zamordować; confer Lat. mori, morior, mortuus, mors, mortis, cf. Gall. mort, mortel, meurtre, cf. Germ. Mord, morden, Mörder , cf. Graec. μοιρα, i. e. fatum, lethum. | |
| Rozdział III. O przemianach głosek istotnych. §. 13. |
Kapitel III. Von der Verwandelbarkeit der wesentlichen Buchstaben. §. 13. |
| Gdyby te same społgłoski istotne nigdy się nie zamieniały na inne, byłoby dosyć snadno ie rozeznawać; ale że częstokroć lozuią się z pobratniemi ałbo podobnie brzmiącemi, ztąd często trudność w skazaniu ich znayduiemy. Zatém należy ieszcze uważać, które są sobie pokrewne, to iest, które jedne za drugie ważą. | Giengen mit den wesentlichen Mitlautern keine Veränderungen vor, so würde es eben nicht so schwer seyn, sie aufzufinden; allein da sie oft in die ihnen verwandten oder harmonirenden übergehen, so wird es oft sehr schwer, sie zu erkennen. Es muß daher ferner untersucht werden, welche mit einander verwandt sind, das heißt, welche in einander übergehen. |
| §. 14. | §. 14. |
| Gdy kilka przyostrzeyszych spółgłosek, wspołem do wymówienia ciężkich, w iedném zbiega się słowie, tak, że się nieiako trą z sobą i chropowato wymawiaią; zwyczay pospolity dobiera miększych na ich mieysce, żeby słowo przez nie łagodniało. Jak ludzie z osobna, tak i plemienia i narody, zawsze do składu i nałogu swoich narzędzi mowy, iako to, gardła, warg, podniebienia i t. d. słowa skłaniaią; przez co toż słowo u różnych różnego nabywa brzmienia. Czechowi nie trudno smrt, hrb, prs, hrst, ale trudno ciemny, cień, ciało, ciasto, z delikatnością ust Polskich wydadź; woli tedy temny, stjn, t’elo, t’esto; nam zaś lżeysze śmierć, garb, pierś, garść, niż owe smrt, hrb, prs, hrst. | Wann mehrere etwas harte Mitlauter, die zusammen auszusprechen schwer fiele, in einem Worte so zusammen treffen, das sie sich gleichsam an einander reiben und einen rauhen Klang verursachen würden; so nimmt man gewöhnlich weichere an ihre Stelle, um dadurch die Aussprache des Worts zu mildern. Nicht nur einzelne Menschen aber, sonderm auch ganze Völkerstämme, beugen die Aussprache der Wörter nach dem Baue und der Biegsamkeit ihrer Sprachwerkzeuge, der Kehle, der Lippen, des Gaumens u. s. w.; daher erhält ein und eben dasselbe Wort bey verschiedenen einen verschiedenen Klang. Dem Böhmen fällt es nicht schwer, smrt, hrb, prs, hrst zu sagen: aber es fällt ihm fehr schwer ciemny, cień , ciało, ciasto, so delicat wie der Pole auszusprechen; er will daher lieber temny, stjn , t’elo , t’esto sagen; so wie dem Polen dagegen śmierć, garb, pierś, garś leichter fällt, als ienes smrt, hrb, prs, hrst. |
