kiedyż w Japonii, kraju górzystym, do tego wśród pól ryżowych, będzie mogła kawalerya jakąkolwiek grać rolę? Wszak w Kochinchinie, a zwłaszcza w Tonkinie przekonano się, jak artylerya i kawalerya francuska gubiła konie, wozy, armaty, ba, nawet buty w bagnach, na których ryż rośnie. Wyznaję, że zdumiałem na te słowa z ust Japończyka! Po chwili książę sam napomknął, że kuzyn jego jest ambasadorem japońskim w Rzymie przy Kwirynale; stąd przeszła rozmowa na Rzym, na poselstwo książąt Sendaju do Rzymu, na pamiątki po chrześcijanach w Japonii. Tu Siebold przypuścił pierwszy atak, prosząc księcia, by nam pokazać raczył podobne pamiątki, znajdujące się w rękach rodziny Tokugawów. Początkowo książę się wymówił; nie wie gdzie te rzeczy są obecnie schowane. Po chwili Siebold drugi raz prosić zaczyna; samuraj książęcy przywołany, daje odpowiedź, że paka owa jest w godawnie, możnaby ją znaleść; książe zezwala by ją szukano. Po półgodzinie przynoszą starą, japońskim stylem nieco zeuropeizowanym krojoną paczkę; u starego zamku wisi napis japoński; książę wskazuje nań i powiada, że tej relikwii po przodkach nikomu nigdy pokazać nie wolno, egzystencyi jej nawet nie zdradzać. Otwierają ją; wyznaję, że mi serce biło potężnie: stanąć nagle wobec pamiątek po męczennikach z przed latu trzystu! Ornat kompletny wraz z całym przyborem do Mszy, książki japońskie, drukowane w r. 1600 w Japonii literami łacińskiemi. (Oto tytuł jednej: Doctrina Christiana [katechizm po japońsku] in collegio japonico Societatis Jesu, cum facultate ordinarii [wydarte miejsce] anno 1600). Zbiór obrazków świętych z epok rozmaitych; mnóstwo szkaplerzy, krzyżyków, medalioników, różańców; obraz Matki Najświętszej na blasze malowany, znakomitego pendzla, niestety, bardzo uszkodzony; dyscyplina z powroza, z kilkoma gwiazdkami żelaznemi u końca, i widocznymi śladami krwi! Krucyfiks drewniany, roboty wcale pięknej; wreszcie w formie obrazu japońskiego (kakemono) trzy obrazy święte: Biczowanie, Ecce homo i Św. Michał, a pod tem, charakterem poematów japońskich pisane, dziesięcioro Bożych przykazań. Te przykazania prosiłem, by mi
