Strona:PL Paweł Sapieha-Podróż na wschód Azyi 098.jpeg

cywilizacya europejska się przyjąć mogła. I religia nasza tu nie wielkie czyni postępy, choć może religii nie tyle przeżycie, zgnilizna moralna, stają na przeszkodzie, ile, w daleko wyższym stopniu, ów straszny egoizm, będący podstawą, alfą i omegą każdej istoty, tak tu, jak w Chinach, jak w Japonii. Katolicyzm dla tych ludzi strasznie jest nieprzystępny, tak wręcz ich prastarym w krew i kości przeszłym nawyknieniom i wyobrażeniom przeciwny. Syamczyk nie chce, by go nudzono, by mu przeszkadzano w tej egzystencyi, którą z dziada pradziada prowadzi, egzystencyi kociej: jeść, żuć bettel, spać i używać. Król jest wyjątkiem, a choć król wiele może, to jednak przyzwyczaić Syamczyka do pewnego porządku w zajęciach, pewnego natężenia sił w pracy, zmusić np. żołnierza, by swój biały helmet i karabin wyczyścił codziennie, tego nawet Czulalonkorn nie potrafi. Zmuszanie tych leniwych poczciwców do jakiejś pracy, a zwłaszcza nadawanie im jakiegoś poloru europejsko-cywilizowanego, robi mi wrażenie nakładania rękawiczki na rękę trupa; rękawiczka ręki nie odżywi, nie powoła do życia, ale wraz z ręką zgnije. Tu trzeba nowej krwi, nowych, świeżych sił; dodadzą ich Chińczycy, ale i kraj opanują.
 Tak długo, prawie bez końca, gaworzyliśmy z ks. Biskupem; już południe przeszło, przyszli go prosić na obiad, więc żegnać mi się trzeba było; Biskup nie prosił mnie, nie chcąc mi, jak mówi, zrobić przykrości zaprosinami na swój obiad, tak bywa lichy. Widzieliśmy obaj, że się w tem życiu już więcej nie zobaczymy, więc pożegnanie było takie, jakie zapewne bywa między dwoma ludźmi idącymi na śmierć; odprowadziwszy mnie do schodów, zawołał: au revoir au ciel, i rozstaliśmy się.
 Tego samego popołudnia jeszcze zwiedzamy po raz już drugi jedną z najpiękniejszych, może najpiękniejszą rzecz w Bang-kok, tj. świątynię Wat-Czang. Niestety niemożliwem było dostać porządnej fotografii, dającej dokładne wyobrażenie o całości i szczegółach tego najstarszego ale i najwspanialszego pomnika architektury syamskiej — pomnika