były: pustynie, niezamieszkałe domy, jaskinie, szałasy, cmentarze i leśne kryjówki. Bramińscy pokutnicy chodzili zwykle nago, buddyjscy zaś nosili odzież nędzną i z łachmanów się składającą, ale pokrywającą ich nagość. Przepis noszenia odzieży zostaje w związku z uczuciem wstydliwości i ze ślubem czystości, obowiązującym zakonników. Legendy często wspominają o wyrzutach, czynionych przez Buddę nagim żebrakom, i o kontraście między odstręczającym widokiem ich bezwstydu, a przyjemną postawą wikszu. — Kult w pierwszych czasach buddaizmu był bardzo prosty: ateistyczne zasady nauki Buddy nie sprzyjały rozwijaniu się obrządków religijnych. Jedyną formą czci Bogu okazywanej były ofiary z kwiatów i wonności, których składaniu towarzyły muzyka, śpiewy i modlitwy. Nie spotykamy nigdzie śladu krwawych ofiar, lub całopaleń: sprzeciwiałyby się one pierwszemu przykazaniu, wzbraniającemu wszelkiego krwi przelewu. Dla tego akt tego kultu nazywa się pudsza, t. j. cześć, gdy bramiński akt nazywa się jadszna, t. j. ofiara. Przedmiotem szczególnej czci jest posąg Buddy i pomnik, w którym się jego relikwje mieszczą. Pierwszy przedstawia Buddę zawsze siedzącym, z nogami skrzyżowanemi, pogrążonego w medytacji. Relikwje jego nazywają się ssueira, to jest ciało. Po śmierci Buddy ciało jego spalono, a popiłoy złożono w ośmiu rozmaitych miejscowościach; nad temi relikwjami zbudowano święte przybytki, zwane czaitya. W kilka wieków po śmierci Buddy czaitya zostały otwarte i relikwje rozproszone. We wszystkich wszakże krajach, gdzie buddaizm kiedykolwiek panował, znajduje się mnóstwo czaityów, zwanych stupa (kupa kamieni, tumulus), albo topa, których kształt i wewnętrzne urządzenie zupełnie zgadza się z opisami, podawanemi przez legendy buddyjskie. Że kult tych reiikwji sięga dawnych czasów, świadczą nietylko księgi Sutra, lecz i Klemens aleksandryjski, który wspomina o mędrcach indyjskich, oddających cześć zwłokom swego bożka, złożonym w piramidzie. Większa część stupów wznosi się w miejscach uświęconych pobytem Buddy, lub jakimś wypadkiem, zostającym w związku z rozszerzeniem jego nauki; niektóre z nich zawierają relikwje uczniów Buddy, starszych zgromadzenia i królów zasłużonych w rozszerzaniu religji. Inne znowu stawiano dla tego, że zasługą było czaitye wznosić. Najsławniejszą stupą jest Manikjala-stupa w Pendżabie, zbudowana w kształcie kopuły, wysokiej na 70 stóp, a 150 stóp mająca obwodu. Ze środka tej kopuły wznosi się wieża o 9 piętrach; u jej podstawy mieściła się skrzynka miedziana, napełniona brunatnym płynem; w niej znajdowało się pudełko brązowe, które, oprócz kilku monet, obejmowało puszkę złotą, w kształcie walca, 4 cale długą i półtora szeroką, napełnioną także brunatną cieczą i drobnemi jakiemiś okruchami. W tém samém miejscu wznosi się kilka podobnych budowli. Oprócz powyższych, 4 ważniejsze grupy stupów znajdują się w Peszawerze, Kabulu, Jellallabad i Beyram. W dwóch stupach pod Sanki znaleziono relikwje Ssariputy i Maudgalajany, jak o tem świadczą nadpisy. Wiele stupów pozostało także w Chinach i na wyspie Cejlon. Wszędzie budowano je w kształcie kopuły, mającej być wyobrażeniem bańki mydlanej, z którą Budda często porównywał znikomość rzeczy ziemskich; wierzchołek zaś w formie parasola (czatta) wyobrażał drzewo bodhi, pod którego cieniem Budda doszedł do wiedzy absolutnej. Przedmiotem szczególnej czci jest ślad stopy Buddy, zwany porbat, t. j. szczęśliwa stopa, szczególniej na Cejlonie, na górze Sumana,
