dla głoszenia nauki mądrości do rozmaitych krajów. Przez 19 lat chodził Ssakia-muni od miasta do miasta, ode wsi do wsi, głosząc nową religję. Najwięcej zjednywał sobie stronników przez publiczne wykładanie swojej nauki, kiedy braminowie religję przechowywali jako tajemniczą własność kasty kapłańskiej. Niemniej uroku wywierała majestatyczna jego postawa, niepospolite cnoty, nadto jakieś szczególne cuda, o których liczne spotykamy podania pomiędzy wszystkiemi ludami, wyznającemi naukę Buddy. Stronnicy, których sobie w ten sposób Ssakia-muni zjednywał, albo towarzyszyli mu w jego wędrówkach, albo też szli do lasów i pustyń i tam pędzili życie w rozmyślaniu i umartwieniach. Nowa nauka znalazła przystęp do pałaców królewskich. Król Bimbisara, razem ze swoimi ministrami, udał się sam do Buddy i prosił go, aby zamieszkał w gaju Venuvana, leżącym niedaleko od stolicy Kossali. Tu osiadł Ssakia-muni na dłuższy czas, a w czasie swego pobytu nawrócił Ssariputrę i Maudgalajanę, dwóch najznakomitszych uczniów; stolica i miasto Ssravasti, gdzie mu zbudowano wielką viharę (rodzaj klasztoru), były główném polem jego religijnej działalności. Tymczasem B. znalazł stronników i we własnej familji. Ojciec kazał mu wybudować viharę w lesie figowym. Po upływie 12 lat, Ssakia-muni wrócił po rodzinnego kraju i rozpoczął tam nauczanie; z każdej familji pokolenia Ssakia jeden mąż poszedł na pustynię, jako pokutnik; nawet jego własny syn Rahula i synowiec Ananda wyrzekli się świata. Odtąd Ssakia-muni przebywał wyłącznie albo w Ssravasti, w Gaitavana-vihara, albo też w Saketa, w Purvarama-vihara. Ostatni rok swego życia spędził on w Radżagriba, zkąd udał się do Vaissali. Tu owładnęła nim ciężka niemoc i Budda uczuł, że jego rozkład, jego nirvana już się zbliża. Śmierć wszakże powinna była nastąpić w Kusinagara, nad brzegami rzeki Hiranjavati, czyli Gandżaki. Powędrował więc z uczniami w tamte strony, na początku 543 r. przed Chr.; wycieńczony kazał Anandzie przygotować leże nocne, w gaju pod wyżej wspomnianem miastem; z wielkiej liczby sąsiednich mieszkańców, którzy się zbiegli na wiadomość o przybyciu świętego męża, wyświęcił Subhadrę na archata, t. j. ucznia; potém pogrążył się w kontemplację i skonał. W siedm dni po śmierci, zwłoki Buddy zostały przeniesione do pałacu królewskiego, a następnie, zgodnie z jego ostatnią wolą, spalone z okazałością, przynależną najwyższym władcom ziemskim. Popioły schowano do złotej urny i przeniesiono do głównego budynku w mieście, gdzie na cześć zmarłego przez siedm dni wspaniałe uroczystości się odbywały. Następnie podzielono je na ośm części i rozdano ośmiu głównym miastom na przechowanie; dla tych relikwji pobudowano okazałe gmachy, zwane czaitja. — 2. Księgi święte buddystów. Nauka Buddy zawiera się w księgach świętych buddystów. Za autora tych ksiąg uważa się Budda, który je od poprzednich buddów otrzymał. W istocie zaś księgi te nie były napisane przez samego Buddę, lecz przez jego uczniów. Są one tak liczne, że możnaby z nich całą bibljotekę ułożyć. Podług tradycji buddyjskiej, święta ta literatura obejmuje 84,000 dzieł; niektóre wszakże z nich zawierają krótkie przepisy, lub nauki religijne. 88 dzieł obejmują całkowity wykład buddaizmu. Większa ich część jest w języku sanskryckim; niektóre w narzeczu pali, tudzież w językach: chińskim, tybetańskim, i mongolskim. Najważniejsze dzieła są pisane po sanskrycku i dopiero później na inne języki zostały wytłumaczone. Brian Houghton Hodgson, angielski rezydent na dworze
