1724), Houbigant’a (Paris 1753, 4 t. fol.), Simonis’a (Halae 1752, 1767), stereotypowe Aug. Hahn’a (Lips. 1839) i innych, i kosztem towarzystwa biblijnego w naszych czasach. Lecz że te wszystkie wydania oparte były na niewielu kodeksach, i to późniejszych, przeto na oczyszczenie tekstu mało wpłynęły. Myślano wprawdzie jeszcze na początku XVII w. o krytyczniejszém wydaniu (Ob. Scholz, Einleitung, I 434), lecz wówczas bardzo żywo zajmował uczonych spór, który tekst jest do pierwotnego więcej zbliżonym: masoretycki, czy grecki (przekład 70), czy samarytański. Dopiero w XVIII w. rozpoczął nowy szereg recenzji tekstu hebrajskiego H. Opitius, prof. w Kiel (Kilonae 1709). Uzupełnienia do niego wydał Abr. Kallius (De codicib. biblico-hebr. maxime Erfurtensibus, Hallae 1715) i J. Chr. G. Diederichs (Specimen variar. lection. codd. hebr. mss. Erfurtens. Götting. 1775) i inni. Więcej niż Opitius posunął krytykę tekstu Jan Henr. Michaëlis. Jego Biblia hebr. (Halae, e typogr. Orphanotrophei, 1720), owoc długiej i sumiennej pracy, zawiera nietylko nową recenzję tekstu masoretyckiego, ale i zasób krytycznych wiadomości, bogatszy niż w dawniejszych wydaniach i przytém tak rozłożony, ze warjanty ważniejsze są umieszczone na marginesach, iżby od razu czytającemu wpadały w oko; inne u spodu stronicy. Michaelis opracował to na podstawie 24ch wydań drukowanych i 5 kodeksów w Erfurcie znalezionych. Dotychczasowe recenzje wyszły z rąk akatolików. Ze strony katolików przyłożył rękę do tego dzieła francuzki oratorjanin C. Fr. Houbigant i ogłosił najprzód Prolegomena in S. Scripturam (Paris. 1746); potem i Biblję hebr. (Paris. 1753, 4 t. fol.). Wydanie Biblji pod względem zewnętrznym bardzo piękne, popierane przez Benedykta XIV; ale Houbigant zadaniu swemu nie odpowiedział dostatecznie. Powtórzył on tylko wydanie van der Hooghta, oczyściwszy je z błędów drukarskich; brakujące części deuterokanoniczne dodał w greckim tekscie; w notach krytycznych umieścił liczne poprawki do tekstu, lecz nie wiadomo na jakiej wartości kodeksach oparł je, lub czy to są poprawki przez niego tylko proponowane. Dla tych powodów wydanie Houbiganta poszło w zapomnienie, a nadto, do podręcznego użytku stało się nieprzydatném, bo wydawca, nie przywiązując żadnej wagi do punktów samogłoskowych, odrzucił je zupełnie (Seb. Rawii, Specimen observationum ad C. T. Houb. Prolegomena, Trajecti ad Rhen. 1761; Ejusd. Exercitat. III advers. C. F. Houbig. Proleg., Amstelod. 1761; C. Chr. Kallii, Prodrom. exam. crit. Houbig., Havniae. 1763. Cf. Kennicot The state of the printed hebrew text. Oxford. 1753). W r. 1760 anglikański teolog Benjamin Kennicot rozpoczął na nowo porównywać kodeksy hebrajskie, dla krytycznego wydania tekstu. Wydanie to pociągało za sobą znaczne koszta; dla ich pokrycia otworzono subskrypcję po całej Anglji i zebrano 9,117 f. szter. (około 55,000 rs.). Oprócz tego zagranicę, do Polski, Prus, Danji, Sardynji i Siedmiogrodu zaprenumerowano po jednym egzemplarzu, do Francji i Niemiec przeszło po 30. Rękopismów zebrało się 253, między któremi 8 samarytańskich; przytém 12 wydań drukowanych (6 całego Starego Test., a 6 częściowych wydań). Professor Nagel zebrał warjanty biblijne z Talmudu; Paweł Jakób Bruns jeździł po Europie, aby przynajmniej trudniejsze miejsca wątpliwe wypisać z rękopismów i wydań rzadkich (Kennicot, The ten annual accounts of the collation of hebrew manuscripts of the Old Test., begun in 1760, and
