niema już żadnej wzmianki o »rodzie« i »rodzanicach« (‘fejach losu’). Przesądy są ogólno-europejskie, jak i postaci »mityczne«, krążące po polach i lasach, przeważnie lub wyłącznie żeńskie: boginki czyli mamumy, siwilija (nazwy biblijne), południce; zmora; latawiec z skrzatem się plącze. Obszerna dziedzina czarów, z czarownicami-wiedźmami, nic oryginalnego nie zawiera, wymysły to późne i obce, głównie z 16. i 17. wieku. I w zaklęciach nic dawnego: porwan djabłu, wciórnascy, pierony, walanty, korfanty, itd – wszystko nowomodne, najwyżej 16. wieku sięga. Jednem słowem, folklore polski w całej Słowiańszczyźnie najuboższy, nic nie zachował dawnego, pierwotnego. Bliższe szczegóły p. pod wszelakiemi nazwami, tu przytoczonemi, upiór itp.
zysk, zyskać, zyskowny, wyzysk itd.; złożone z z (sŭ) i iskać (p.), por. rus. syszczik, ‘szpicel’; ŭi- daje zawsze y, por. dobry z dobrŭ-i, wysprz (p.), cerk. wyną (z wŭiną); zysk więc to, ‘co zszukano, zgarnięto’.
Brzmienie prasłowiańskie, pochodne, od g przed »jasnemi« (mogę-możesz) albo od zj (mazać-mażę); mieszamy z rz, p. mżonki, żąp i i.; narzeczowo, od 10 wieku, z (mazurskie zona itp.), ź (zielazo, od 15. wieku; nowsze ogólne źródło zamiast żródło itp., ździary zamiast żdzary, p. żar). W dawnych pożyczkach zastąpiło dźwięczną sycząca (p. róża, jałmużna, żagiel itd.).
żaba, żabka, żabiniec, we złożeniach żabokrzek, Żaboklicz (‘krzyk żabi’); prasłowo; u wszystkich Słowian tak samo; cerk. żaba; ponieważ prus. gabawo, ‘żaba’, zupełnie odosobnione, może to i pożyczka z polskiego?; łączą niem. Quappe, ‘głowacz’ (?). Nazywają żabą i wszelakie ‘krosty w pysku końskim’, por. rus. żaba, ‘krup’.
żachnąć się, p. żasnąć się.
żadać się, żadzić się, ‘brzydzić się’, częste jeszcze w 17. wieku, np. u Potockiego: »czym się ludzie żadzą«, »choć się tym żadzi«; w psałterzu: »męża zgłobliwego żadać się będzie gospodzin« (żadzić się, w puławskim), »żadający są się zczynili«, ‘obmierzli’, żadanie, żadzenie, ‘obrzydzenie’, żadliwy, żadny, ‘brzydki’, nieżadna, ‘ładna’. Powtarza się u Łużyczan: żadaś se, ‘brzydzić się’. Z pierwotnego gēd-; z wokalizacją a: gad, p. (jak sēd-: sad-). Lit. gēda, ‘wstyd’, gēdingas, ‘wstydliwy’, gēdinti, ‘wstydzić’, prus. gīdan; ‘wstyd’, negīdings, ‘bezwstydny’; niem. Kot, ‘gnój’, z quād, ‘zły’.
żaden, dawniej niżaden, niżadny, ‘nikt’; tak samo u Czechów, żádný, i u Łużyczan, żadyn, żeden, żany; małoruskie (z polskiego?) nyżaden, żodnyj, żoden, żudnyj (rus. narzeczowe żadnyj, ‘każdy’, stąd lit. żednas); ściągnięte z niżejeden, pod wpływem każdy (?).
żaga, żażka, pisane i żarzka, ‘piła’, z niem. Säge, dawne saga (słowień. żaga); obok zaga, dzaga (por. zufka).
żagiel, żaglować, ale z e pierwotnem: żeglować (r. 1500), żegluga
