urągać się, urągacz, urągowisko, urągliwy: rąg-, rong-, reng- (rzężeć, p.); nie używamy samego *rągać, najczęstszego u Serbów, Rusi (rugat’ sia), Czechów.
urępny, ‘piękny’, tylko w 14. i 15. wieku, urępność, ‘piękność’, w obu psałterzach jednako, ale czes. urupný (urputný ?) znaczy: ‘stromy, uporny, przykry’; por. łacińskie rumpere, ‘łamać’(?).
urjański, o gruszce, u Potockiego, uriantówka (to samo) u Reja; zresztą zawsze o perłach, z Indyj Wschodnich, orjentalnych(?).
uroda, urodny, urodzaj, urodzajny; biblja: »chleby pirwej urody«, »do ziemie urodnej wina«. P. ród.
urok, ‘czynsz roczny’, por. narok, ob-rok, od rzec (p. rzec i rok); tak jeszcze w biblji wyłącznie; ‘umówiona, urzeczona płaca’ przechodzi na ‘naznaczenie’, ‘los, fatum’, więc: »nieszczęsnym urokiem«, ‘złym losem, wróżbą’; nieuroku, ‘nieprzymawiając’; dalej: »rzucają uroki« (‘wróżby’), a są i »oczy uroczne«: »dla uroku złym oczom«, »urokom zazdrościwego oka«; »zdejmowały baby uroki dzieciom«, »o urokach i zażegnywaniu«, »na psa urok«. »Pieniądze uroczyste« są ‘umówione’, ale uroczysty nabiera u nas tego znaczenia co naroczytyj na Rusi, t. j. ‘znamienity’, a stąd »dnie uroczyste« i uroczystości, ‘fety’. Wreszcie uroczysko (albo z ruska uroczyszcze) zowie się każde ‘miejsce w lesie czy polu, mające swoją osobliwszą nazwę’, i akty, np. wielkopolskie z 16. i 17. wieku, przy określaniu granic są pełne uroczysk i ich nazw.
urt, ort, z niem. Örten, Ürten, waga i (głównie) moneta: ‘czwarta część talara’; ‘ćwierć czerwonego złotego’; ginie w 17. wieku; »urtami rzucać«, ‘rzygać’. P. ort.
urwa, p. rwać; urwisko; urwaniec, urwański (sposób, »na urywczą«, ‘na wyrywki’, ‘wyrwancja’; »urwańska ulica«, ‘gdzie zdzierają’, por. lwowską Zarwanicę); urwisz (por. na odrwisz); urwipołeć. Ale urowieś, ‘marnotrawca, co wszystko przehulał’, może od pp. Urowieckich się wylągł: »jeśli nie chcesz mieć z syna urowiesia«, ‘utracjusza’, Opaleński w satyrze na młodzież utratną, »więc bądźcie Urowieckim wszystkim swym przykładem«, »do herbownego urowieskiego« (o ‘żebrzącym szlachcicu’), Potocki.
uryna, urynał już w r. 1500, z łac. urinale (dawniej szczak); Potocki pomieszał umyślnie słowo z diurnałem.
urzasnąć się, najdawniejszy przykład mylnej pisowni rz zamiast ż, bo użas, ‘przestrach’ (p. żasnąć się), użasnąć się, są prasłowiańskie; już w biblji stale urzasł się (»uląkł się«, Leopolita), urzaswszy się, zrzasszy się, srzosną się, »sierca nasza zrzesyli« (‘przelękli’). U innych Słowian użas(ť), ‘strach’, żasiti, ‘straszyć’, użasati sę.
urzet, uchodzi za nazwę rośliny ‘isatis tinctoria’ i z naszych zielników przeszedł do ruskich; wedle Rostafińskiego słowo to zmyślone; był u nas wet, wajt, z niem. nazwy tego »ziela farbirzów«, Wet, Waid, i to uuet ktoś mylnie odczytał i zapisał uret, a potem i urzet. Przecież i inna nazwa tej samej rośliny (hodowanej, nie domowej), gaisdo, z łaciny do polszczyzny zabrnęła!
