chowita 1517 r. Wywodzą dowolnie z tur. tatar. oglu, ‘syn’, niby ‘pacholę’ (oglu i w nazwie Atyli, Awitochol, t. j. ‘syn Awita’ ?).
ułoga, ‘chromota’, od lec (p.); por. »nalegać na nogę«, łogawy.
um, raz w biblji: »na swem umie«; umieć, umiem, umiesz, umią, zamiast: umieję, umiejesz, umieją, por. umiętność zamiast umiejętność w dawnym języku; umiały i umiejący (»k boju«) w biblji, o ‘wyćwiczonych’: »umieli z szczytem a z kopim«, i t. d.; szczególniej we złożeniu z roz-: rozum, rozumny, rozumieć, niezrozumiały; umny, umnictwo słowa nowej kuźni. Zamiast zumieć się, od 16. wieku zdumieć się, p. duma. Prasłowo; u wszystkich Słowian tak samo; w u- upatrują tenże pień, co i w jaw, p. (litew. owyje, ‘na jawi’, owytis, ‘zjawić się’, są pożyczki słowiańskie).
umiezgać się, tak stale w 17. wieku, dziś umizgać się, umizgi; p. mizgać.
Unisław, imię, i nazwy miejscowe od niego, polega na prasłowiańskim pniu, cerk. unij, unĕj, ‘lepszy’, uniti, ‘chcieć’; Unisław tyle co Bolesław; dawniej Uniesław, Uniemierz.
uparać, p. próć; »jakby mnie uparał po żyle«.
upaść, ‘upadek’, w psałterzach, »śmieje się do upaści« (‘do zdechu’), »mścimy się do upaści«; por. napaść, przepaść; p. pad.
upiękrać, ‘ozdabiać’, ogólne w 15. wieku; przypiękrzyć; p. piękny.
upiór, upiorzyca, upiorny, pozornie spolszczone, zamiast upir, upirzyca; upierzyca, czyli ‘strzyga’, jeszcze w 18. wieku; z małorus. upyr (Upyr przepisał r. 1047 księgi prorockie), a to = wampir (bułgarskie, z nosówką; z Bałkanu rozeszła się ta nazwa w ciągu 17. wieku po całej Europie, wampiryzm). Pisarze nasi dawni trafnie upiera, upierzycę, od pierza wywodzili, chociaż mylnie to wykładali; w upyr’ bowiem, albo w (w)ąpyr (bułgarskiem), pyr to samo co i w nieto-pyrz (p. nietoperz): od pnia per-, ‘latać’; pierwotny wampir miał postać ptaka nocnego, o długim, ostrym dziobie, którym krew ofiary wysysał (»czerwony jak upiór«); *ąpir jest złożeniem przeczącem, jak ąrod (rus. jurodiwyj), ‘niemądry’, albo pomniejszającem, jak ączrmĭn, ‘czerwonawy’; por. Dodatek pod a.
upłoch, ‘kuropłoch, latawiec’: »od stołu jako upłoch wionie«; p. płochy.
uprzejmy, odmieniło zupełnie znaczenie; nam zdaje się znaczyć: ‘przyjemny, miły’, w istocie: ‘szczery, otwarty’, od nieużywanego u nas cerk. prĕm, ‘prosty’, prĕmo, ‘prosto naprzeciw’; w serb. szczególniej we złożeniu: sprem, sprema, ‘spiżarnia’, spremati i spremiti, ‘(s)przątać’; rus. uprjamyj, ‘uparty’ (i czes. uprzímiti se nacz, ‘upierać się przy czem’), czes. uprzímý i uprzímný, ‘otwarty, szczery’; u nas w nazwach osobowych, Przemko. Jeszcze w ogłoszeniach Stanisława Aug.: »uprzejmie nam miłym«; u Potockiego: »i łzy wchodzą do modlitw, bo uprzejmość (‘szczerość’) znaczą«; w 16. i 17. wieku zawsze tak: »będzieli oko twoje uprzejme«, Leopolita (u innych: »szczere«), »jako człowieka uprzejmego, który mu prawdę mówił«, »uprzejmie się gniewał (na łakomych)«; tytuł: »Wasza Uprzejmość«.
uraz, p. raz; znaczy i ‘mężobójstwo’ (biblja); urażon, ‘ubity’.
