rabat; przeniesione u nas i na ‘wąskie grządki w ogrodzie’, rabaty; franc. rabat, niby ‘odbity, odrzucony’, od rabattre, z łac. batuere, ‘bić’, z celtyckiego. To łac. batuere powtarza się w mnóstwie słów, por. batalja, bataljon (baon); baterja; batuta, ‘pałeczka kapelmistrza’; debata, ‘rozprawa’, z franc. débat, débater, itd.; tylkoż nasz bat tu nie należy.
rabat, ‘zniżka ceny’, z włoskiego rabatto, od battere z łacińskiego batuere (por. poprzednie). Z włoskiego poszły wszelakie nazwy »kupieckie«, jak ażio, bankrut, konto (‘rachunek’), lombard, itd.
rabin, z hebrajskiego rabbi, ‘nauczyciel’.
rabować, rabuś (jak labuś do labować); rabunek; rabacja, o ‘rzezi w 1846 roku’, utworzone jak rumacja do rumować i inne rzeczowniki na -acja (niby łac. -atio) od czasowników na -ować (agitacja itd.); rabież i rabarstwo, w 17. wieku (Potocki, Krasiński Taniec 1670 r., i i.): pierwsze wedle innych na -ież (grabież, kradzież, łupież), drugie od *rabarz (wedle piekarz itp.); rabownik, rabowniczy. Z niem. rauben, Räuber, Räubung (a zamiast au, bo nie znosimy dwugłosów); tak samo w czeskiem rabowati, a z Polski na Rusi całej. Narzeczowe rabszyc, ‘kłusownik’, z niem. Raubschütze.
raby, ‘pstry’, u Cygańskiego r. 1584 obok jarzębaty (p. jarząbek), z rus. rjaboj, ‘pstry’ (z białoruska ra- zamiast rja-); Cygański zresztą żadnych rusyzmów nie wtacza; por. »rabinowa noc«, z białoruskiego podania, co nie od rabina nazwana, lecz od tegoż raby, ‘jarzębi’ (o błyskawicach tej nocy).
raca, ‘rakieta’, z włos. razzo.
rachować, ze złożeniami, wyrachowany itd.; rachmistrz; rachunek, rachunkowy, rachunkowość; rachuba (przyrostek polski, jak liczba); zastąpiło polskie liczyć (także: na kogo!) i dawniejsze czyść; z niem. rechnen, gdyż po r u nas bywa a (por. ratować), skrócone przytem; późne, obce jeszcze 16. i 17. wiekowi. Z Polski przeszło na całą Ruś, nawet do Moskwy.
Racibórz, i podobne złożenia: Raćmierz, Ratno, od rać, ‘wojna, bój’; obie części złożenia Racibórz oznaczają to samo: ‘bój’; takie zdwojenie w imionach osobowych nie rzadkie u nas i Niemców, np. Wojborz, i i.; rać, ‘wojna’, prasłowo, cerk. rat’; szczególniej (albo dziś raczej jedynie) u Serbów używane. Stąd *raciędz, ‘wojownik’ (jak od wić *wiciędz, p. zwyciężyć), a od tego trzy nasze Raciąże nazwane.
racja, racjonalny itd.; z łac. ratio, od reor, ratus, ‘mniemam’ (stąd i rata, p.), od pnia rē-, ‘dbać, obliczać’.
Racowie, ‘Serbowie’, częste w 16. wieku (w Janczarze, u Bielskiego i i.); z węg. rac (niem. Raizen), ‘Serb’, a to od rzeki (i »żupy«) Rasa, rasski (‘Nowipazar’), gdzie pierwociny Serbów lądowych (nie nadmorskich).
raczyć, ‘chcieć’, czasownik »grzeczności«: »racz Pan usiąść«; szczególniej w 16. wieku rozwielmożony, np. »raczy chorować«, »raczył umrzeć«, zamiast: ‘choruje’, ‘umarł’, co wyśmiał Ł. Górnicki w pisemku Raczył; ‘cenić, poważać’; raczyć się, ‘nawzajem sobie oddawać przy poczęstunku’; raczej, ‘bardziej’. Prasłowiańskie; pierwotne k ocalało w cerk. raknąti, ‘zachcieć’, raczij,
