‘wstrętu fizycznego’ na ‘moralny’, zatraca nawet właściwą odmianę i całkiem jak pierwsze się odmienia: dawniej tylko przał i zaprzał się, dziś zaparł, wyparł się, zapierać, wypierać się, ale do dziś zaprzaniec; spierać się, spór, sporny. Używało się szczególniej w rozprawie sądowej: prza, ‘proces’, pierca, pierczyk, ‘adwokat’, sąpierz, sąprza, albo sąpierza, sąprzewy i sąpierzewy, ‘strona przeciwna w sądzie’; i w tem znaczeniu jest już prasłowiańskie: cerk. prja, rasprja, ‘spór, proces’, sąpĭr’, ‘przeciwnik’, czes. rozeprze, rus. prienija, ‘debaty’ (por. nasze odparł); odpór, spór, należą do jednego lub drugiego per-; tu również więc brak nagłosowego s-; cerk. pĭrěti, pĭrją, pĭriszi.
przeć, z pierwotnego per- (t. zn. nie sper-, jak poprzednie), o ‘przeniu, rozparzaniu się’: »zboża w sąsiekach przały i butwiały«, »miejsca przejące« (pod pachą); trzecia osoba: pre (jak gore i tore): »gdy słońce pre«, »jako gdy pre pod obłokiem palącym«; przelina, ‘ziemia z pod topniejącego śniegu, miejsce przetarte’. Tu należą i »gruszki przałki« (już u Zimorowica, ‘wcześnie dojrzałe’). Brak w lit.; wtaczają grec. prēthō, ‘gorę’, pim-prē-mi (zdwojone), ‘gorę’, prēdōn, i o ‘wrzodzie’. Od tego per-, por- (por. pora) odróżniamy więc oba poprzednie per-, por- (ze sper-, spor-), ale dalszych różnic nie uznajemy, więc uważamy za jedno: cerk. perą, pĭrati (jak berą, bĭrati), rus. »poprat’ nogami«; cerk. zapĭrą, zaprěti, rus. zapierieť (na zapierti, zapor), podpierieť, czes. podeprzíti, podepru, rus. pru, pierieť, ‘cisnąć’ (napor, ‘nacisk’), serb. doprieti, dopirati, ‘dosięgać’. Jeżeli włączymy per-, por- o ‘lataniu’ (z sper-), ‘przebijaniu - przekraczaniu’ (prom, pierzeja itd.), to żaden inny pień nie wyrówna temu per- co do ilości znaczeń, ale i początków.
przed, przyimek, i przód, rzeczownik, bo prawidłowy przegłos ie w io nie rozwijał się w zawsze jednozgłoskowym przyimku, lecz tylko we dwuzgłoskowych postaciach rzeczownikowych; więc przodu z *przedu, a ich o i na mianownik przeniesiono: przód; przodek; przedni; wprzód, wprzódy albo przódy, u ludu i drugi stopień: przódziej, przódzi; przodownik, przodkować. Urobione przed przyrostkiem -d od per, jak nad, zad, od na, za; rus. piered, wpierod (nasze naprzód, co dziś i odmieniamy, np.: »numer Naprzodu«); czes. przed, cerk. prěd, drugi stopień cerk. prěżde, z tego rus. prież, prieżdewremienno; u nas jeszcze w 16. wieku: przedzej z przedze. W imionach: Przedpełk, Przedwoj, i i. Dziś mówimy: »na przodzie«, zamiast poprawnego dawnego »na przedzie« (por. poprzednik).
przedać, przedawać, przedaj, przedajny, przedawnictwo; p. dać. Zwykłym trybem, nie zadowalamy się złożeniem utartem i składamy je ponownie, mówimy nie naleźć, lecz znaleźć, nie ostać, lecz zostać, tak samo nie przedać, lecz sprzedać (sprzedawać, sprzedaj), gdy inni Słowianie, np. Ruś, Czechy, przy prodati zostają. Od 18. wieku przedaj zastąpiliśmy przedażą i mimowoli przypuszczamy, jak przy odzieży, pożyczkę ruską (prodaża, odieża); nie należy jednak pomijać prapolskich rzeczowników na ż, jak łupież, kradzież, i t. d. Złożenie to, w znaczeniu ‘pierwotnego handlu wymiennego’, jest prasłowiańskie;
