Czechów i na Rusi (z polskiego?); odwodzą od wiat-, ‘mówić’, p. wiece, wietnica.
powidła, tylko u Czechów i u nas (od nich); do śliw ograniczone, pierwotnie o ‘smażeniu’ (owoców) ogólnie; od wi-ć.
powiedzieć, powiadać, ze wszelkiemi urobieniami; powieść, przypowiastka, itd.; prasłowa; p. wiedzieć.
powieka, powieczka; prasłowo, p. wieko.
powietrze, p. wiatr; powietrzniki, ogólne w 16. i 17. wieku, ‘chorągiewki na domach’.
powiszować, ‘powikłać’, p. wisz.
powłok, ‘sieć’ (jak pomek, tylko większa); powłokiem, ‘rozwlekle, pomału’; powłoka i ‘jedwab’ u Leopolity, co spolszczył tak pawłokę.
powód, prasłowo w znaczeniu ‘wodze, lejce’: »koń na powodzie«, powodny; w znaczeniu: ‘przyczyna’ słowo nasze, przeszło na Ruś jak inne abstracta (przedmiot itp.); natomiast powodyr z Rusi do nas późno przybył; p. wieść, wiodę.
powolić, jeszcze w biblji, obok częstszego już pozwolić; podobnie zamiast przywoity już w 16. wieku przyzwoity (doskonały obok dokonały); wyzwolić zawiera również dwa przyimki; p. wola.
powróz, powroźnik r. 1500, powrósło, do nieistniejącego u nas, częstego u innych Słowian czasownika *wǐrzą, *werz-ti, ‘wiązać’, cerk. powrzą, ‘zawiążę’, otwrzą, ‘otworzę’ (rus. otwierstije, ‘otwór’), zawierzi (usta), ‘zamknij’; z tą samą wokalizacją o, cerkiewne powraz, ‘powróz’; w psałterzu jest i uwroz (w puławskim powróz). Powrósło nie zgadza się co do samogłoski z prasłowiańskiem *powerz-slo, cerk. powrĕsło, serb. powrijeslo, czes. powrzíslo; oczekiwalibyśmy *powrzosło, co może za powrozem rz na r odmieniło (albo por. środa i t. p.). Lit. werżiu, ‘ściskam’, wirżis, ‘powróz’, warżyti, ‘sznurować’; grec. erchataō, ‘grodzę’, orchatos, ‘ogród’, niem. dawne wurkjan, dziś würgen, ‘dusić’. Tu łączą naszą wierszę (p.).
pozwolić, p. powolić.
późny, spóźnić, spóźniać się, późniejszy; zamiast późdny (por. pośny zamiast postny; próźny), pozdno i późdnie, od przysłówka póździe, jeszcze w 17. wieku używanego: »póździe kukał«, »sam nam póździ (‘opaźnia’) wygraną«, »poźdne lekarstwo«; póździe częste w połowie 16. wieku zamiast późno. My już nie mamy przymiotnika pozd, ‘późny’; jest w cerk., ruskie pozdo, narzeczowe pozdoj, ‘późny’. Wywodzą od przyimka po, t. j. owej postaci pobocznej pos w paznogieć i paździerze, z przyrostkiem -d, jak w przód i t. p.; prus. pansdau, ‘potem’(?). Jeszcze biblja daje stale późdny, co Leopolita przez poźny zastąpił; Czesi do dziś dochowali pozdní i pozdie.
pożyczyć, pożyczać, »pożyczacz albo iściec«; już w biblji, od pożytek, pożyteczny, ogólne już w 15. wieku, z *pożytczyć, p. życzyć.
pra-. Jak obok po- istnieje pa- we złożeniach, tak i pra- obok (przyimka) pro; ten utraciliśmy, z wyjątkiem kilku złożeń (prorok, prowadzić), zastąpiliśmy go przez prze- (p.); ale pra- zachowaliśmy; odpowiada niemieckiemu ur-; używa się go głównie dla oznaczania ‘wyprzedzania’, więc i dla ‘dawności’, i dla ‘nadmiaru’ (prałotr, ‘arcyłotr’). Już w cerk. tak samo: pradĕd, ‘pradziad’, prawnuk, praotĭc, praroditel’; prasławĭn, ‘przesłany’. Z na-
